جایگاه علمی امام محمد باقر علیه السلام

جایگاه علمی امام باقر علیه السلام

امام باقر (ع)، در طول زندگی خود، به نشر و گسترش حقایق و معارف الهى پرداخت . مشکلات علمى را تشریح نمود. جنبش علمى دامنه دارى به وجود آورد که مقدمات تاسیس یک «دانشگاه بزرگ اسلامى» را که در دوران امامت فرزند گرامیش «امام صادق» به اوج عظمت رسید، پى ریزى کرد.

امام پنجم در علم، زهد، عظمت و فضیلت سرآمد همه بزرگان بنى هاشم بود. مقام بزرگ علمى و اخلاقى او مورد تصدیق دوست و دشمن بود. به قدرى روایات و احادیث، در زمینه مسائل و احکام اسلامى، تفسیر، تاریخ اسلام، و انواع علوم، از حضرت به یادگار مانده است که تا آن روز از هیچ یک از فرزندان امام حسن و امام حسین (ع) به جا نمانده بود.(۱)

رجال و شخصیت هاى بزرگ علمى آن روز، نیز عده ‏اى از یاران پیامبر (ص) که هنوز در حال حیات بودند، از محضر حضرت استفاده مى‏ کردند.
«جابر بن یزید جعفى» و «کیسان سجستانى» (از تابعین) و فقهائى مانند: «ابن مبارک»، «زهرى»، «اوزاعى»، «ابوحنیفه»، «مالک»، «شافعى»، «زیاد بن منذرنهدى» از آثار علمى او بهره‏ مند شده، سخنان حضرت را، بى واسطه و گاه با چند واسطه، نقل نموده‏ اند.

کتب و مولفات دانشمندان و مورخان اهل تسنن مانند: طبرى، بلاذرى، سلامى، خطیب بغدادى، ابونعیم اصفهانى، و کتبى مانند: موطا مالک، سنن ابى داود، مسند ابى حنیفه، مسند مروزى، تفسیر نقاش، تفسیر زمخشرى، و ده ها نظیر این ها، که از مهم ترین کتب جهان تسنن است، پر از سخنان پرمغز پیشواى پنجم است و همه جا جمله: «قال محمد بن على» و یا «قال محمد الباقر» به چشم مى خورد. (۲)

کتب شیعه نیز در زمینه ‏هاى مختلف سرشار از سخنان و احادیث حضرت باقر (ع) است. هر کس کوچک ترین آشنایى با این کتاب ها داشته باشد، این معنا را تصدیق مى ‏کند.
آوازه علوم و دانش هاى امام باقر چنان اقطار اسلامى را پر کرده بود که لقب «باقرالعلوم» (گشاینده دریچه‏ هاى دانش و شکافنده مشکلات علوم) به خود گرفته بود.

«ابن حجر هیثمى» مى‏ نویسد:
محمد باقر به اندازه ‏اى گنج هاى پنهان معارف و دانش ها را آشکار ساخته، حقایق احکام و حکمت ها و لطایف دانش ها را بیان نموده که جز بر عناصر بى بصیرت یا بد سیرت پوشیده نیست. از همین جاست که وى را شکافنده و جامع علوم، و برافرازنده پرچم دانش خوانده ‏اند. (۳)

«عبدالله بن عطأ» که یکى از شخصیت هاى برجسته و دانشمندان بزرگ عصر امام بود، مى‏ گوید:
هرگز دانشمندان اسلام را در هیچ محفل و مجمعى به اندازه محفل محمد بن على (ع) از نظر علمى حقیر و کوچک ندیدم. من «حکم بن عتیبه» را که در علم و فقه مشهور آفاق بود، دیدم که در خدمت محمد باقر مانند کودکى در برابر استاد عالیمقام، زانوى ادب بر زمین زده شیفته و مجذوب کلام و شخصیت او گردیده بود.(۴)

پی نوشتها:
۱. شیخ مفید، ارشاد، قم، منشورات مکتبه بصیرتی، ص ۲۶۱.
۲. ابن شهر آشوب، مناقب ال ابی طالب، قم، انتشارات علامه، ج ۴، ۱۶۵، ابن شهر آشوب.
۳. ابن حجر، الصواعق المحرقه،قاهره ،مکتبه القاهره، ۱۳۸۵ ه ق، ص ۲۰۱، قاهره .
۴. سبط بن الجوزی، تذکره الخواص، نجف، منشورات المطبعه الحیدریه، ۱۳۸۳ ه ق . ،ص ۳۳۷ .