در تاريخ اسلام دو شخصيت بزرگ با لقب سيدالشهداء شناخته مي‌شوند: حمزة بن عبدالمطلب وحسين‌بن‌علي. روشن است كه اين لقب به معناي برتري و فضيلت يك شهيد بر ساير شهيدان است. چنانكه در برخي روايات دركنار سيدالشهداء، افضل‌الشهداء نيز درباره امام حسین (ع) آمده است. [۱] نخستين بار اين لقب از سوي رسول خدا (ص) به حمزة بن عبدالمطلب، عموي پيامبر كه در جنگ اُحد به شهادت رسيد، عطا شد و از آن پس از حمزه با لقب سيدالشهداء ياد مي‌شد. [۲]
حضرت حمزه به سبب ايمان بالا و سابقه درخشان، در حمايت از اسلام، ياري و دفاع از شخص رسول‌خدا (ص) همواره مورد توجه و علاقه ايشان بود. ايثار و فداكاري‌هاي حمزه و همچنين شجاعت فوق‌العاده او در تاريخ اسلام مشهور است. همچنان كه در جنگ اُحد نيز صحنه‌هايي از اين ايمان و ايثار و شجاعت و دلاوري را به نمايش گذاشت. دركنار اين فضايل، چگونگي شهادت او و اوج غربت و مظلوميت او نيز در ميان شهيدان اُحد و قبل و بعد از آن كم نظير بوده است. [۳] گويا با توجه به موارد فوق، حمزه، ملقب به سيدالشهداء گرديد و بر ساير شهيدان والامقام اسلام برتري يافت. امامان شيعه نيز بر تكرار لقب سيدالشهداء براي حمزة‌بن‌عبدالمطلب تأكيد مي‌ورزيدند و همواره يكي از افتخارات و ارزش‌هاي والاي معنوي خاندان رسول‌خدا را، انتساب‌شان به حمزه سيدالشهداء ذكر مي‌كردند. [۴]
لقب سيدالشهداء براي اباعبدالله الحسين (ع) نيز داراي چنين زمينة فكري، معنوي و سياسي است. يعني هم شخصيت امام حسين(ع) در ميان شهيدان عالم، بي‌نظير و بي‌همتا است و هم نحوه شهادت و غربت و مظلوميت او، و هم تابندگي و اثربخشي خون او بي‌مانند است. از اين رو حقيقتا امام حسين (ع)، سيد وسرور و مولاي همه شهيدان عالم است و خون او بر همه خون‌ها فضيلت و برتري دارد. اما سؤال اين است كه نخستين بار لقب سيدالشهداء كي و از سوي چه كسي به امام حسين (ع) داده شد؟
طبق پاره‌اي ازروايات، لقب سيدالشهداء براي امام حسين (ع) نخستين بار از سوي جبرئيل به كار برده شد. پيامبر (ص) بارها خبر شهادت امام حسين (ع) را كه از فرشتگان مقرب الهي دريافت كرده بود، براي مردم به ويژه خواص و ياران نزديك و برخي خويشان بيان كرده بود. [۵]
ضمن يكي از اين روايات، پيامبر (ص) از طرف خداوند حسين‌بن‌علي (ع) را سيدالشهداء معرفي كرد و فرمود: انه سيدُ‌الشُّهداء مِن الاوَّلينَ و الاخِرينَ فِي الدُّنيا وَ الاخرةِ، وَ سيِّد شَبابِ اهلِ الجَنَّةِ مِنَ الخَلْقِ اَجمَعِينَ [۶]؛ «او (حسين) سرور شهيدان از نخستين تا آخرين آنها در دنيا و آخرت است و سرور جوانان همه اهل بهشت است.»
طبق روايت مشهور ديگري كه بيشتر منابع آن را نقل كرده‌اند، رسول‌خدا (ص) كه به نقل از جبرئيل، از شهادت فرزندش خبر مي‌داد، درضمن دعايي، درخواست مقام سيدالشهدايي براي حسين كرد و از خدا خواست كه حسين را از سادات و سرور شهيدان قرار دهد. تعبير «سادات الشهداء» در اين روايت بيانگر همين معنا (سيدالشهداء) است. [۷]
بنابراين لقب سيدالشهداء براي نخستين بار از سوي رسول‌خدا (ص) به سبط بزرگوارشان عطا شد و پس از آن ساير امامان بر تكرار آن تأكيد كردند. در روايتي، امام علي‌بن‌الحسين (ع) در بيان فضيلت و قداست سرزمين كربلا بر ساير زمين‌ها به اين نكته اشاره مي‌كند كه فضيلت كربلا به اين است كه پيكر پاك سيدالشهداء(ع) را در آغوش گرفته است: قال علي‌بن‌الحسين (ع) : اِتَخَذَاللهُ اَرضَ كَربلا حَرَماً آمِناً مُبارَكا ...الَّتي تَضَمَّنَتْ سيدَ‌الشُّهداء و سيدَ شبابِ أهلِ الجَنَّة [۸]: «خداوند زمين كربلا را حرم امن و پر بركت قرار داده ...كه سيدالشهداء(ع) و سرور جوانان اهل بهشت را در خود جاي داده است.» افزون براين، بر اساس روايات متعدد، امام صادق(ع)، امام حسين(ع) را سيدالشهداء خوانده است. [۹]
حتي پيش از آن نيز ميثم تمّار در سخناني كه با جَبَلة مَكيَّه داشت، اين تعبير را در باره آن حضرت به كار برده است [۱۰] كه نشان مي‌دهد علاوه بر اين كه افراد نزديك به اهل‌بيت از شهادت امام خبر داشته‌اند، با لقب سيدالشهداء براي آن حضرت نيز آشنا بوده‌اند. پس از آن در روايات فراواني كه ازامام صادق عليه السلام نقل شده بر اين لقب شريف تاكيد زيادي شده است ودر حقيقت اين لقب براي امام حسين (ع) از اين دوره رواج فراوان يافته است.
طبق روايتي امام صادق عليه السلام به ام‌سعيد اَحمَسِيَّه كه مركبي كرايه كرده بود تا در مدينه بر سر قبور شهدا برود، فرمود: چرا به زيارت سيدالشهداء نمي‌روي؟. پرسيد: سرور شهيدان (سيدالشهداء) كيست؟ فرمود: حسين بن علي است ...[۱۱]
کوهستانی, [۱۶.۰۵.۲۲ ۰۱:۵۹]
بنابراين لقب سيدالشهداء نخستين بار از سوي رسول خدا (ص) به حضرت حمزة بن عبدالمطلب پس از شهادتش در جنگ اُحد داده شد، و بعد از آن بر اساس روايات متعدد، اين لقب از سوي رسول خدا (ص) به حسين بن علي عليه السلام قبل از شهادتش و هنگام خبر دادن از شهادت وي، عطا شد و عمدتا پس از شهادت مظلومانه آن حضرت دركربلا از سوي امامان شيعه مورد تأكيد قرار گرفت و در برخي دعاها و زيارت‌نامه‌ها تكرار شد تا آنجا كه از مشهورترين القاب آن حضرت، لقب سيدالشهداء مي‌باشد.
پی نوشتها:
[۱] . شيخ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص۱۲۲.
[۲] . الإصابة، ج۲، ص۱۰۶. متقي هندي، كنزل‌العمال، ج۱۱، ص۶۷۵؛ سيوطي، الدر المنثور، ج۲، ص۹۷.
[۳] . ابن‌هشام، السيرة النبوية، ج ۳، ص۷۴-۷۶.
[۴] .شيخ صدوق، الامالي، مجلس ۳۰، ص۲۲۲؛ طبري، تاريخ الامم و الملوك، ج۵، ص۴۲۴؛ شيخ مفيد، الإرشاد، ج۱، ص۳۸.
[۵] . ابن قولويه، كامل‌الزيارات، باب ۲۱، ص ۱۴۲ و ۱۴۸.
[۶] . ابن‌قولويه، كامل‌الزيارات، ص۱۴۸؛ مجلسي، بِحار الأنوار، ج ۴۴، ص ۲۳۸.
[۷] . ابن‌اعثم، كتاب الفتوح، ج۴، ص۳۲۵؛ ابن‌نما، مثير الاحزان، ص۱۹؛ همو، ذوب النضار، ص۲۱.
[۸] . حر عاملي، وسائل‌الشيعة، ج۱۰، ص۴۰۳.
[۹] . ابن قولويه قمي، كامل‌الزيارات، باب ۲۸، ص ۱۸۴ و باب۳۷، ص ۲۱۶ـ ۲۲۰.
[۱۰]. شيخ صدوق، الامالي، مجلس بيست و هفتم، ص ۱۹۰.
[۱۱] . ابن قولويه قمي، كامل‌الزيارات، ص ۲۱۷؛ شيخ صدوق، ثواب الاعمال، ص۱۲۲.