تبیین دقیق مفهوم تبری

پرسش:
دیدگاه شیعه در اظهار دوستی و یا تبری نسبت به اصحاب پیامبر (صلی الله علیه و آله) چگونه است؟

پاسخ:
شيعه اماميه بر اساس آیات قرآن و روایات و تاریخ مسلَم اسلام معتقد است كه در ميان صحابه، افراد مختلفى از عادل و فاسق و منافق وجود داشته‏ اند، از اين رو مصاحبت صرف با رسول خدا (صلى الله عليه و آله) باعث آن نخواهد بود که ما معتقد به عدالت و پاکی همه صحابه بوده باشیم.

گروهى از صحابه در سایه ی تبعیت کامل از دستورات خدا و رسول (صلی الله علیه و آله) در مراتب بالای ایمانی و تقوایی قرار داشته وچنین ویژگی را تا پایان عمر خود حفظ نمودند؛ چنانکه توصیف قرآن کریم (1) و بیان معصومین (علیهم السلام) بیانگر مقام و مراتب بالای ایمان این گروه از صحابه و تربیت یافتگان پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) است. که در برجستگان این گروه نام «سلمان» و «مقداد» و «ابوذر» و «حذیفه» و «عمار» و «ذوالشهادتین» و ... قرار دارد. (2)

در مقابل این گروه، گروهی قرار داشته که اسلام ظاهری آنان پوششی بر حقیقت نفاق آنان بود؛ گروهی که مصلحت خویش را در پذیرش ظاهری اسلام دیده؛‌ اما حقیقت نفاق آنان در نافرمانی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در زمان حیات آن حضرت و پس از وفاتشان آشکار گردید که ویژگی بارز آنان در دشمنی با امام علی (علیه السلام) آشکار و واضح بود؛ چنانکه چنین امری ملاکی در تشخیص منافقین در  بیان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) بود. (3)

و گروه دیگری که هم دارای اعمال صالح بوده و هم در طول عمر خود دچار خطا و انحراف گشتند که حال این سه گروه در بیان کلام وحی آمده است.(4)

بر این اساس شیعه همه ی صحابه را واجد صفت عدالت ندانسته؛ بلکه نسبت به برجستگان صحابه اظهار ارادت و محبت داشته؛ و نسبت به گروهی که اعمال صالح خویش را با گناه و خطا آمیختند فراتر از کلام وحی معتقد نبوده که امید به بخشش آنان است؛ اما نسبت به گروهی که دارای نفاق بوده و دشمنی خویش را با عترت (علیهم السلام) آشکار نموده، اظهار تبری و بیزاری جسته و آنان را مشمول لعن الهی می داند؛ زیرا بر اساس اعتقاد شیعه که مبتنی بر نصوص روایی است، آنان پس از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) دستورات خدا و رسول (صلی الله علیه و آله) را نادیده گرفته و دنیا را بر آخرت خویش ترجیح داده و در این امر بر عترت پیامبر (صلی الله علیه و آله) نهایت ظلم را روا داشته و در قتل دختر پیامبر (صلی الله علیه و آله) مشارکت نمودند؛ و شیعه بر اساس چنین عملکردی از سوی آنان، از ایشان تبری جسته؛ هر چند نسبت به چهره های مورد احترام اهل سنت چنین برائتی را علنی و آشکار نساخته که روایات اهل بیت (علیهم السلام) خصوصا فقرات متون ادعیه بیانگر چنین امری است. (5)

بر این اساس چنین برداشتی که شیعه از بیشتر صحابه اظهار برائت جسته منطبق بر اعتقاد شیعه نبوده و شیعه تنها از کسانی که نفاق و دشمنی خویش بر اهل بیت (علیهم السلام) را آشکار نموده و بدانها ظلم نمودند، بر اساس موازین خود انزجار و تبری می جوید.
 

پی نوشت ها:

1. آیاتی همچون: «وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ الَّذِينَ آوَوْا وَ نَصَرُوا أُولئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ كَرِيمٌ؛ (الانفال/74)؛ و آنان كه ايمان آوردند و هجرت گزيدند و در راه خدا كوشش و جان فشانى كردند و هم آنان كه مهاجران را منزل دادند و يارى كردند آنها به حقيقت اهل ايمان‏ند و هم آمرزش خدا و روزى نيكوى بهشتى مخصوص آنهاست؛ «وَ السَّابِقُونَ اْلأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرِينَ وَ اْلأَنْصارِ وَ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسانٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ وَ أَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي تَحْتَهَا اْلأَنْهارُ خالِدِينَ‏ فِيها أَبَداً ذلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ؛ (التوبه/100) آنان كه در صدر اسلام سبقت به ايمان گرفتند از مهاجرين و انصار، و آنان كه به اطاعت خدا، پيروى ايشان كردند از ساير امت، خدا از آنان خوشنود است و آنها از خدا و خدا براى آنها بهشتى كه از زير درختانش نهرها جارى است، مهيّا ساخته كه در آن تا ابد متنعّم باشند و اين به حقيقت سعادت بزرگى است؛ «مُحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَ الَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّآءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَآءُ بَيْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُكَّعًا سُجَّدًا يَبْتَغُونَ فَضْلًا مّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا سِيمَاهُمْ فِى وُجُوهِهِم مّنْ أَثَرِ السُّجُودِ؛(الفتح/29) محمّد فرستاده خداست و ياران و همراهانش بر كافران بسيار سخت گير و با يك ديگر بسيار مهربان‏ اند آنان را در حال ركوع و سجده و نماز بسيار بنگرى كه فضل و رحمت خدا و خوشنودى او را به دعا مى‏ طلبند. بر رخسارشان اثر سجده پديدار است». و...

2. امام باقر(عليه السّلام) از پدرانش به نقل از اميرالمؤمنين(عليه السّلام) فرمودند: «زمين به واسطه‏ ى هفت نفر تنگى مى‏كند، مردم به واسطه‏ ى ايشان روزى داده مى‏ شوند و يارى مى ‏گردند و باران مى‏ آيد، از ايشان است سلمان فارسى و مقداد و ابوذر و عمّار و حذيفه، رحمت خدا بر ايشان باد. و على(عليه السّلام) مى‏ فرمود: من امام ايشانم و ايشان همان كسانى هستند كه بر حضرت فاطمه (سلام ‏اللَّه‏ عليها) نماز خواندند». (الکشی، رجال الکشی (اختیار معرفة الرجال)، مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لاحیاء التراث، ج1، ص34، ح13: «ضاقت الأرض بسبعة، بهم يرزقون، و بهم ينصرون، و بهم يمطرون، منهم سلمان الفارسى و المقداد و أبوذر و عمّار و حذيفة(رحمة اللَّه عليهم) و كان علىّ(عليه السّلام) يقول: أنا إمامهم و هم الّذين صلّوا على فاطمة(سلام ‏اللَّه‏ عليها)»).

3. «عَنْ زِرٍّ، قَالَ: قَالَ عَلِيٌّ: وَ الَّذِي فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ! إِنَّهُ لَعَهْدُ النَّبِيِّ الْأُمِّيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ إِلَيَّ «أَنْ لَا يُحِبَّنِي‏ إِلَّا مُؤْمِنٌ، وَ لَا يُبْغِضَنِي إِلَّا مُنَافِقٌ». (مسلم بن حجاج، صحيح مسلم، 5جلد، دار الحديث - مصر - قاهره، چاپ: 1، 1412 ه.ق، ج1، ص87، ح131).

4. التوبة/106-100.

5. چنانکه در زیارت عاشورا آمده است: «يا أبا عبدِ اللَّهِ! إنّى أتَقَرَّبُ إلى اللَّه و إلى رسوله و إلى أمير المؤمنينَ و إلى فاطمةَ و إلى الحَسن و إليك بِمُوالاتك و بِالبَرائة مِمِّن قاتَلَك ... فَأسْألُ اللَّهَ الّذى أكرَمَنى بِمَعرفتكم و مَعرفةِ أوليائِكم وَرَزقنى البرائةَ مِن أعدائكم، أن يَجعَلَنى مَعكم فى الدّنيا و الأخرة». اى اباعبداللَّه (عليه ‏السّلام)! من با دوستى تو و بى‏زارى از كشندگانت به خداوند و رسولش و اميرمؤمنان و فاطمه و حسن (عليهم السّلام) تقرّب و نزديكى می جويم. من با دوستى شما و دوستى دوست شما و بیزارى از دشمنان شما، به خداوند و سپس به شما تقرّب و نزديكى می جويم. (مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (ط - بيروت)، 111جلد، دار إحياء التراث العربي - بيروت، چاپ: دوم، 1403 ق، ج98، ص292)؛ «وَ قِيلَ لِلصَّادِقِ (عَلَيْهِ السَّلَامُ): يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ، إِنَّا نَرَى فِي الْمَسْجِدِ رَجُلًا يُعْلِنُ بِسَبِّ أَعْدَائِكُمْ وَ يُسَمِّيهِمْ. فَقَالَ: «مَا لَهُ- لَعَنَهُ اللَّهُ- يَعْرِضُ بِنَا». (الصدوق، اعتقادات الامامیة،‌ص108، کنگره شیخ مفید).
 

http://askdin.com/comment/1050935#comment-1050935