سؤال:
در حدیثی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در نهج الفصاحه آمده است که اگر گناه نکنید، خداوند قومی می‌آورد که گناه کنند و توبه کنند و خدا آنان را ببشد؟ آیا باید گناه کنیم؟
پاسخ:
قبل از پاسخ به پرسش می‌طلبد به داستانی که موجب صدور این روایت شده، توجه کنیم:
امام باقر (علیه السلام) فرمود: اصحاب رسول خدا (صلى اللَّه عليه و آله) گفتند: يا رسول اللَّه ما از نفاق مىترسيم رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: چرا از نفاق واهمه داريد؟ گفتند: هنگامى كه در محضر شما هستيم، و ما را موعظه مىكنيد مىترسيم (یعنی در وجود ما تأثیر می‌گذارد) و دنيا را فراموش مىكنيم و گویا آخرت را مشاهده کرده، بهشت و دوزخ را مىنگريم و اين هنگامى است كه در حضور شما هستيم. اما وقتى كه به منازل خود باز می‌گردیم و خانواده و بچه‌ها و نیز مال و اموال را مشاهده می‌کنیم گویی که چیزی نشنیده‌ایم و افکار دیگری وارد ذهن ما می‌شود و مىترسيم اين علامت نفاق باشد.
رسول اكرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: نه اين‌ها از وسوسههاى شيطان است كه قصد دارد شما را بفريبد و به دنيا راغب گرداند، به خداوند سوگند اگر شما به همان حالى كه در نزد من هستيد ادامه دهيد و فريب شيطان را نخوريد، فرشتگان با شما مصافحه خواهند كرد و روى آب حركت خواهيد نمود.
اگر شما گناه نكنيد و بعد استغفار نمایيد، خداوند گروهى را مبعوث مىكند كه گناه كنند و بعد استغفار نمايند و مورد آمرزش قرار گيرند، مؤمن گرفتار فتنه مىشود و سپس توبه مىكند و از اين جاست كه خداوند فرموده است: «إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ ...، وَ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ» (1)
پیام این روایت بر خطاپذیری انسان دلالت دارد که اگر خطایی مرتکب شد، بداند که باید توبه کند و این گونه نیست که در صدد تشویق انسان به گناه باشد که بروید گناه کنید که اگر گناه نکردید، خدا کسانی را می‌آفریند که گناه کنند! بلکه به ذات انسان‌های عادی اشاره دارد که به غیر از معصوم هر کسی در معرض گناه است؛ چون طبیعت انسان نسیان و فراموشی و انحراف از مسیر حق است که اگر نفس اماره‌اش بر او غلبه کرد با توبه به سوی خدا باز گردد.
در داستان معروف یوسف پیامبر (علیه السلام) و زلیخا این آیه از زبان پاک آن حضرت خارج شد «وَ ما أُبَرِّئُ نَفْسي إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلاَّ ما رَحِمَ رَبِّي إِنَّ رَبِّي غَفُورٌ رَحيم» (2)
من خويشتن را بىگناه نمىدانم؛ زيرا نفس، آدمى را به بدى فرمان مىدهد. مگر پروردگار من ببخشايد؛ زيرا پروردگار من آمرزنده و مهربان است.
این کلام یوسف پیامبر (علیه السلام) است، نه انسان عادی یعنی حتی او هم اگر ملکه عصمت در درونش نبود، به طور حتم، به تقاضای زلیخا پاسخ مثبت می‌داد.
پس سخن بر سر این است که انسان مطابق با طبیعتش ممکن است به گناه روی آورد که اگر گناه کرد، بداند در توبه به رویش باز است و مأیوس نشود. نه که حتما گناه و بعد توبه کند که این کار اگر به طور عمد، انجام شود، بدون شک از رحمت الهی دور خواهد شد و چه بسا هنگام گناه مرگش فرا برسد، در آن صورت، هیچ گریزی از عذاب الهی ندارد.
و اما این که حضرت فرمود شما اگر گناه نکنید خدای متعال گروهی را مبعوث می‌کند که گناه بکنند و بعد توبه کنند این جمله، کنایه است که اگر قرار باشد شما گناه نکنید، پس بدانید که از جنس انسان نیست حال آن که انسان آفریده شدید در این صورت یا باید معصوم باشید یا موجودی چون فرشته که خدای متعال اراده کرده که به طرف گناه کشیده نشوند. «إِنَّما يُريدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهيرا» (3)؛ اى اهل بيت، خدا مىخواهد پليدى را از شما دور كند و شما را پاک دارد.
خدای متعال اراده کرده که نظام خلقت این گونه باشد که انسانی آفریده شود که در اصل به سوی کمال برود و اگر گناهی کرد از رحمت الهی مأیوس نشود؛ اما چه سعادت‌مند است کسی که نفس خودش را تزکیه کرد. «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاها» (4)؛ هر كه در پاكى آن كوشيد رستگار شد.
در نتیجه اگر قرار بر این باشد که انسان اصلا گناه نکند در آن صورت خدای متعال بر مبنای حکمتش انسانی را می‌آفریند که طبع گناه در درونش باشد و گناه بکند، زیرا انسان طبیعتش میل به گناه دارد یعنی نفس اماره‌اش هر لحظه او را به انجام گناه فرمان می‌دهد و در بعضی از مواقع گناه هم می‌کند، اما باید توبه کند و به رحمت الهی امیدوار باشد.
منابع:
1. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ترجمه کتاب ایمان و کفر، عزیز الله عطاردی، انتشارات عطارد، تهران، 1378 ش،چاپ اول، ج 1، ص 575.
2. یوسف: 12/ 53.
3. احزاب: 33/ 33.
4. شمس: 91/ 9.