پرسش:
منظور از معنای تجارت در احادیث چه شغل هایی است؟ آیا کارهای فنی هم محسوب می شود؟
پاسخ:
تجارت در اغلب موارد به همان معنای مرسومش حمل می شود یعنی خرید و فروش، داد و ستد، بازرگانی و کسی که کارش خرید و فروش است.
در آموزه های دینی، تجارت معنای گسترده ای دارد و هرگونه داد و ستد، اعم از مادی و معنوی را شامل می شود، کما این که در قرآن کریم برای هدایت و ضلالت(1) و نیز برای ثواب تلاوت قرآن و خواندن نماز و دادن انفاق(2)، از تعبیر تجارت استفاده شده است.
اما از کارهای فنی، معمولا به «الصناعات»، «المُحترِف»، «حِرفَة» و... تعبیر می شود، کسانی که دارای شغل هستند و در فن یا حرفه ای خاص فعالیت دارند.
البته آن ها هم گرچه فعالیتشان برای کسب درآمد است ولی آن تجارت مرسوم و متعارف نیست، یا بعبارتی، تجارت مستقیم نیست.
در کتب روایی، برای تجارت، ابواب مختلفی بیان شده است، مثل استحباب تجارت، کراهت ترک تجارت، آداب تجارت و... که به خاطر همپوشانی ای که بین تجارت و صنعت هست، می تواند در مواردی شامل اهل فن و حرفه هم باشد.
البته تعابیر عامتری هم داریم، مانند «طلب رزق»، «طلب حلال»، «کسب مال»، «طلب معاش» و... که روایات، معیارها و آموزه هایی را تعلیم داده و ترسیم می کنند و گستره شمولی این ها بسیار گسترده است و تجارت به معنای خاص و فعالیت اهل فن و هر تلاشی برای طلب رزق و درآمدزایی و ... را شامل می شود.
به عنوان نمونه، در «اصول کافی»، جلد 5، از صفحه 65 تا 319 با عنوان «بابُ المعیشة» روایات بسیاری در زمینه تجارت و معاملات و خرید و فروش و... آمده است.
از باب نمونه به روایت ذیل توجه فرمایید:
«عَنِ النَّبِيِّ (صلی الله علیه و آله) قَالَ: الشَّاخِصُ فِي طَلَبِ الرِّزْقِ الْحَلَالِ كَالْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللَّه»
هرکس در طلب روزی بکوشد، در پیشگاه خداوند، اجر و پاداش همسان با مجاهدان در راه خدا را خواهد داشت. (3)
«قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يُحِبُّ الْمُحْتَرِفَ الْأَمِين»
امام علی (علیه السلام) می فرمایند: خداوند (عزّوجلّ) شاغل امین را دوست دارد.(4)
«قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ تَعَرَّضُوا لِلتِّجَارَةِ فَإِنَّ فِيهَا غِنًى لَكُمْ عَمَّا فِي أَيْدِي النَّاس»
امیرمؤمنان (صلوات الله و سلامه علیه) می فرمایند: به تجارت پردازيد، كه آن شما را از آن چه در دست مردم است بى نياز مى گرداند.(5)
بنابر این:
«تجارت»، گرچه در بین مردم به بارزگانی و کسی که به خرید و فروش و داد و ستد مشغول است، اطلاق می شود؛ ولی از نظر معنایی، معنای گسترده ای دارد و هر خرید و فروش و کسب درآمد و کار و فعالیت برای روزی و امرار معاش را می تواند شامل شود.
پی نوشت ها:
1. بقره: 2/ 16.
2. فاطر: 35/ 29.
3. مجلسى، محمد باقر، بحار الأنوار، محقق/مصحح: جمعى از محققان، ناشر: دار إحياء التراث العربي ـ بيروت، 1403ق، چاپ دوم، ج 100، ص 17، ح 78.
4. کلینی، الكافي، محقق/مصحح: غفاری و آخوندی، انتشارات دارالکتب اسلامیه ـ تهران، 1407ق، چاپ چهارم، ج 5، ص 113، بَابُ الصِّنَاعَات، ح 1.
5. الكافي، ج 5، ص 149، ح 9.