پرسش:
در باره شهرها احادیث هست، در باره قم این احادیث درست هستند؟
پاسخ:
برخی از روایات در مدح و یا مذمت برخی قبایل، شهرها و نسب ها و... انگیزه جعل ـ اعم از انگیزه مذهبی یا سیاسی و... ـ در آن ها دیده می شود؛ لذا نمی توان در باره همه روایات در این زمینه، یک حکم کلی و یکسان داد بلکه هر روایتی بطور مستقل و جداگانه باید مورد بررسی و دقت های حدیثی قرار بگیرد.
از طرفی اگر مدح یا ذمی در باره قوم یا شهر یا منطقه ای شده است، این لزوما به این معنا نیست که این برای ابد و همیشگی است، بلکه می تواند ناظر به زمان و موقعیت خاصی باشد.
قم در روایات
قم از جهات مختلفی حائز اهمیت بوده و در روایات، مورد توجه قرار گرفته است:
ـ جایگاه و موقعیت مذهبی ای که داشته و مهد تشیع و مأمنی برای شیعیان و پیروان اهلبیت (علیهم السلام) بوده تا از شر حکومت ها و تهدیدهای آن ها در امان باشند
ـ و نیز وجود مرقد مطهر حضرت معصومه (سلام الله علیها)
ـ هم چنین جایگاه علمی و فرهنگی که داشته و مرکز تبلیغ و ترویج تفکر و آیین تشیع بوده است.
«عَنْ أَبِي الصَّلْتِ الْهَرَوِيِّ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ الرِّضَا (علیه السلام) فَدَخَلَ عَلَيْهِ قَوْمٌ مِنْ أَهْلِ قُمَ فَسَلَّمُوا عَلَيْهِ فَرَدَّ عَلَيْهِمْ وَ قَرَّبَهُمْ ثُمَّ قَالَ لَهُمُ الرِّضَا (علیه السلام) مَرْحَباً بِكُمْ وَ أَهْلًا فَأَنْتُمْ شِيعَتُنَا حَقّاً وَ سَيَأْتِي عَلَيْكُمْ يَوْمٌ تَزُورُونِي فِيهِ تُرْبَتِي بِطُوسَ أَلَا فَمَنْ زَارَنِي وَ هُوَ عَلَى غُسْلٍ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ كَيَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّه»
«ابو الصّلت هروى» روايت كرده كه گفت: من در نزد على بن موسى الرّضا (عليهما السّلام) بودم كه جماعتى از اهل قم بر آن حضرت وارد شدند و سلام كردند، و امام سلامشان را جواب داد و آنان را مقرّب داشت و اكرام كرده فرمود: خوش آمديد مرحبا، شما بحقّ از شيعيان ما هستيد، و روزگارى بيايد كه شما شيعيان، مرا در طوس زيارت كنيد، آگاه باشيد كه هر كس مرا با غسل زيارت كند از تمامى گناهان پاک مى شود، چنان كه گويى از مادر متولد شده است.(1)
«عَنْ عَبْدِ الْعَظِيمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْحَسَنِيِّ قَالَ سَمِعْتُ عَلِيَّ بْنَ مُحَمَّدٍ الْعَسْكَرِيَّ (علیهما السلام) يَقُولُ أَهْلُ قُمَّ وَ أَهْلُ آبَةَ مَغْفُورٌ لَهُمْ لِزِيَارَتِهِمْ لِجَدِّي عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا (علیه السلام) بِطُوسَ أَلَا وَ مَنْ زَارَهُ فَأَصَابَهُ فِي طَرِيقِهِ قَطْرَةٌ مِنَ السَّمَاءِ حَرَّمَ اللَّهُ جَسَدَهُ عَلَى النَّارِ»
از «عبد العظيم بن عبد اللَّه حسنى» روایت شده: از امام هادی (علیه السلام) شنيدم كه فرمودند: اهل قم و اهل آبه (دهى است نزديک قم از طرف ساوه) آمرزيده شوند به جهت اين كه زيارت كنند جدم على بن موسى الرضا (علیهما السلام) را در طوس؛ آگاه باشيد كه هر كسى آن بزرگوار را زيارت كند و در راه طوس قطره بارانى از آسمان به او برسد خدا جسد او را بر آتش حرام كند.(2)
«عَنِ الصَّادِقِ (علیه السلام) أَنَّهُ ذُكِرَ كُوفَةُ وَ قَالَ سَتَخْلُو كُوفَةُ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ يأزر [يَأْرِزُ] عَنْهَا الْعِلْمُ كَمَا تأزر [تَأْرِزُ] الْحَيَّةُ فِي جُحْرِهَا ثُمَّ يَظْهَرُ الْعِلْمُ بِبَلْدَةٍ يُقَالُ لَهَا قُمُّ وَ تَصِيرُ مَعْدِناً لِلْعِلْمِ وَ الْفَضْلِ حَتَّى لَا يَبْقَى فِي الْأَرْضِ مُسْتَضْعَفٌ فِي الدِّينِ حَتَّى الْمُخَدَّرَاتُ فِي الْحِجَالِ وَ ذَلِكَ عِنْدَ قُرْبِ ظُهُورِ قَائِمِنَا ...»
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: به زودی کوفه از مؤمنان تهی خواهد گشت و علم و دانش از آن رخت برخواهد بست، همانند ماری که در لانه اش پنهان شود. آن گاه علم و دانش در شهری به نام قم آشکار خواهد شد. این شهر معدن دانش و فضیلت خواهد شد تا آن جا که بر روی کره زمین کسی نمی ماند که در دین، ضعیف وناتوان باشد، حتّی زنان پرده نشین؛ و این امر نزدیک ظهور قائم ما رخ خواهد داد.(3)
بنابر این؛
روایات در باره قم، بسیار است. علاوه بر موقعیت جغرافیایی قم و نیز وجود حرم مطهر حضرت معصومه (سلام الله علیها) در آن، برخی از این روایات به خاطر اهمیت قم در رفع شبهات اعتقادی و مرکزیت علمی این شهر و تبلیغ و ترویج مکتب اهلبیت (علیهم السلام) و پاسخگویی به مسائل دینی و برطرف کننده فتنه ها و شبهات اعتقادی است؛ مثل همین روایت آخری که خدمتتان عرض شد.
پی نوشت ها:
1. ابن بابويه، عيون أخبار الرضا (عليه السلام)، محقق/مصحح: لاجوردى، ناشر: نشر جهان ـ تهران، 1378 ق، چاپ اول، ج 2، ص 260، ح 21.
2. همان، ح 22.
3. مجلسى، محمد باقر، بحار الأنوار، محقق/مصحح: جمعى از محققان، ناشر: دار إحياء التراث العربي ـ بيروت، 1403ق، چاپ دوم، ج 57، ص 213، ح 23.