پرسش:
در اول ماه شعبان چه اعمالی (نماز، دعا یا ...) سفارش شدہ است؟
پاسخ:
نماز اول ماه
برخی از اعمال، بین ماه های قمری مشترک است، مثل نماز اول ماه که مستحب است در ابتدای اول هر ماه قمری خوانده شود:
«وَ عَنِ الْجَوَادِ (علیه السلام) إِذَا دَخَلَ شَهْرٌ جَدِيدٌ فَصَلِّ أَوَّلَ يَوْمٍ مِنْهُ رَكْعَتَيْنِ تَقْرَأُ فِي الْأُولَى الْحَمْدَ مَرَّةً وَ التَّوْحِيدَ ثَلَاثِينَ مَرَّةً وَ فِي الثَّانِيَةِ الْحَمْدَ مَرَّةً وَ الْقَدْرَ ثَلَاثِينَ مَرَّةً وَ تَصَدَّقْ بِمَا تَيَسَّرَ لِتَشْتَرِيَ بِهِ سَلَامَةَ ذَلِكَ الشَّهْرِ كُلِّهِ»؛ امام جواد (علیه السلام) می فرمایند: هنگامی که وارد ماه جدید می شوی، در اولین روز این ماه، دو رکعت نماز بخوان، در رکعت اول یک مرتبه سوره «حمد» و سی مرتبه سوره «توحید» و در رکعت دوم یک مرتبه سوره «حمد» و سی مرتبه سوره «قدر»(إنّا أنزلناه...) و بعد از نماز صدقه بده، چون چنین کنی، سلامتی خود را در آن ماه از حق تعالی خریده ای.(1)
هم چنین مستحب است این دعا بعد از نماز اول ماه، خوانده شود:
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ وَ مَا مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلا عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا، وَ يَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَ مُسْتَوْدَعَهَا كُلٌّ فِي كِتَابٍ مُبِينٍ، بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ وَ إِنْ يَمْسَسْكَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلا كَاشِفَ لَهُ إِلا هُوَ، وَ إِنْ يُرِدْكَ بِخَيْرٍ فَلا رَادَّ لِفَضْلِهِ يُصِيبُ بِهِ مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ، بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْرا مَا شَاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلا بِاللَّهِ، حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَكِيلُ وَ أُفَوِّضُ أَمْرِي إِلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ، رَبِّ إِنِّي لِمَا أَنْزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ رَبِّ لا تَذَرْنِي فَرْدا وَ أَنْتَ خَيْرُ الْوَارِثِينَ»(2)
شب اول ماه شعبان
برای شب اول ماه شعبان، نمازهای متعددی ذکر شده، از جمله این نماز است که ثواب بسیار دارد:
«عَنِ النَّبِيِّ (صلی الله علیه و آله) أَنَّهُ قَالَ: مَنْ صَلَّى [فِي] أَوَّلِ لَيْلَةٍ مِنْ شَعْبَانَ اثْنَتَيْ عَشْرَةَ رَكْعَةً يَقْرَأُ فِي كُلِّ رَكْعَةٍ فَاتِحَةَ الْكِتَابِ وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ خَمْسَ عَشْرَةَ مَرَّةً أَعْطَاهُ اللَّهُ تَعَالَى ثَوَابَ اثْنَيْ عَشَرَ أَلْفَ شَهِيدٍ وَ كَتَبَ لَهُ عِبَادَةَ اثْنَتَيْ عَشْرَةَ سَنَةً وَ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ كَيَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ بِكُلِّ آيَةٍ فِي الْقُرْآنِ قَصْراً فِي الْجَنَّةِ»؛ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می فرمایند: کسی که در شب اول شعبان، دوازده ركعت نماز بخواند که در هر ركعت يک مرتبه سوره «حمد» و پانزده مرتبه سوره «توحيد» خوانده شود؛ خداوند متعال ثواب دوازده هزار شهید به او می دهد و عبادت دوازده سال برای او ثبت می کند و او را از کناهانش پاک می کند مانند روزی که تازه متولد شده، و به ازای هر آیه قرآن، قصری در بهشت به او می دهد.(3)
نکته: مانند نماز صبح، دو ركعت دو رکعت خوانده می شود.
روز اول ماه شعبان
بطور کلی روزه گرفتن در ماه شعبان، ثواب بسیار زیادی دارد. در خصوص روز اول ماه شعبان در روایت آمده:
«سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ يَقُولُ مَنْ صَامَ أَوَّلَ يَوْمٍ مِنْ شَعْبَانَ وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ الْبَتَّة»؛ راوی می گوید از امام صادق (عليه السلام) شنیدم که فرمودند: هر كس روز اول ماه شعبان را روزه بگيرد، بهشت بر او واجب مى شود، حتما.(4)
ثواب بسیار برای روزه سه روز اول ماه شعبان
«عَنِ النَّبِيِّ (صلی الله علیه و آله) أَنَّهُ قَالَ: مَنْ صَامَ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ مِنْ أَوَّلِ شَعْبَانَ وَ يَقُومُ لَيَالِيَهَا وَ صَلَّى رَكْعَتَيْنِ فِي كُلِّ رَكْعَةٍ بِفَاتِحَةِ الْكِتَابِ مَرَّةً وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ إِحْدَى عَشْرَةَ مَرَّةً رَفَعَ اللَّهُ تَعَالَى عَنْهُ شَرَّ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ شَرَّ أَهْلِ الْأَرَضِينَ وَ شَرَّ إِبْلِيسَ وَ جُنُودِهِ وَ شَرَّ كُلِّ سُلْطَانٍ جَائِرٍ وَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالْحَقِّ نَبِيّاً إِنَّهُ يَغْفِرُ اللَّهُ لَهُ سَبْعِينَ أَلْفَ ذَنْبٍ مِنَ الْكَبَائِرِ فِيمَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ يَدْفَعُ اللَّهُ عَنْهُ عَذَابَ الْقَبْرِ وَ نَزْعَهُ وَ شَدَائِدَهُ»؛ رسول خدا (صلى الله عليه وآله) می فرمایند: هر كس سه روزِ اول ماه شعبان را روزه بگيرد و شبهايش را قيام كند و دو ركعت نماز بخواند كه در هر ركعت يک مرتبه «حمد» و يازده مرتبه «قُل هُوَ اللّهُ اَحد» را بخواند، خداوند متعال برطرف می کند از او شر اهل آسمان و زمين و شر ابليس و هر سلطه ستمگرى را؛ و قسم به کسی که مرا به پیامبر مبعوث کرد، خداوند هفتاد هزار گناه کبیره او را می بخشد و عذاب قبر و جان دادن و سختی های آن را از او بر می دارد.(5)
اعمال مستحبی در طول ماه شعبان
در منابع روایی و دعایی، موارد ذیل به عنوان اعمال مستحبی این ماه ذکر شده که ثواب بسیار دارند:
ـ روزه گرفتن؛ یک روز یا بیشتر و یا حتی روزه تمام ماه و وصل کردن آن به ماه مبارک رمضان.
ـ ذکر استغفار؛ هفتاد مرتبه بگوید: «اَسْتَغْفِرُاللّهَ وَ اَسْأَلُهُ التَّوْبَةَ»
یا این ذکر: «اَسْتَغْفِرُاللّهَ الَّذى لا اِلهَ اِلاَّ هُوَ الرَّحْمنُ الرَّحيمُ، اَلْحَىُّ الْقَيُّومُ، وَ اَتـُوبُ اِلَيْهِ»
ـ صدقه دادن
ـ صلوات فرستادن بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) و خاندان ایشان
ـ هزار بار گفتن ذکر: «لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ، وَ لانَعْبُدُ اِلاَّ اِيّاهُ، مُخْلِصينَ لَهُ الدّينَ، وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ»
ـ خواندن صلوات شعبانیه: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ شَجَرَةِ النُّبُوَّةِ وَ مَوْضِعِ الرِّسَالَةِ وَ مُخْتَلَفِ الْمَلائِكَةِ وَ مَعْدِنِ الْعِلْمِ وَ أَهْلِ بَيْتِ الْوَحْيِ...»
ـ خواندن مناجات شعبانیه: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اسْمَعْ دُعَائِي إِذَا دَعَوْتُكَ وَ اسْمَعْ نِدَائِي إِذَا نَادَيْتُكَ...»
ـ و...
پی نوشت ها:
1. كفعمى، البلد الأمين و الدرع الحصين، ناشر: مؤسسة الأعلمي للمطبوعات ـ بيروت، 1418 ق، چاپ اول، ص 149؛ مجلسى، زاد المعاد- مفتاح الجنان، محقق/مصحح: اعلمى، ناشر: موسسة الأعلمي للمطبوعات ـ بيروت، 1423 ق، چاپ اول، ص 285.
2. زاد المعاد - مفتاح الجنان، ص 285.
3. ابن طاووس، إقبال الأعمال(ط- القديمة)، ناشر: دار الكتب الإسلاميه ـ تهران، 1409ق، چاپ دوم، ج 2، ص 683.
4. همان، ص 685.
5. همان.