پرسش:
آيا اموات و درگذشتگان هم دلشان براي اين دنيا و خانواده شان تنگ ميشود؟
پاسخ:
بر اساس روایات دینی، ارتباط اموات و درگذشتگان با اهل و خانواده و دوستان در دنیا بطور کلی قطع نمی شود و در فرصت های مختلفی بسته به مقام و منزلتی که دارند دیدارهایی رخ می دهد. در همین رابطه ابابصیر از امام صادق (علیه‌السلام) نقل می‌کند که فرمود: «هیچ مؤمن و کافری نیست جز این که اهل و عیال خویش را به هنگام ظهر دیدار می‌کند و مؤمن، موقعی که می‌بیند اهل و عیالش، عمل نیکی انجام می‌دهند، ستایش خدا می‌کند ولی کافر هنگامی که می‌بیند که وابستگان او عمل شایسته‌ای انجام می‌دهند در عالم مثال، ناراحت شده و در نتیجه حالت حسرت به او دست می دهد» (1) همچنین فرموده است: «مؤمن اهل و عیال و خویشاوندان خود را دیدار می‌کند و می بیند آنچه را که دوست دارد و از او مخفی می‌شود آنچه را که دوست ندارد و کافر نیز اهل و عیال خویش را دیدار می کند و لکن می بیند آنچه را که دوست ندارد و از او مخفی می شود آنچه را دوست دارد.» (2)
اما در پاسخ این سؤال که آیا اموات هم دلشان برای دنیا و خانواده تنگ می شود، باید گفت: بستگی دارد دلتنگی را به چه معنا بگیریم؛ اگر دلتنگی را به معنای غم و اندوه و رنج و غصه بدانیم باید گفت: خداوند هر غم و ناراحتی و اندوهی را از دل مؤمنان بهشتی و دوستان خدا دور می کند،(3) اما اگر دلتنگی به معنای آرزو و شوق دیدار باشد می توان گفت: مؤمنان نیز در بهشت برزخی چون حقیقت و باطن امر برایشان روشن شده و به ارزش دینداری و بندگی خدا و ولایت و محبت اهل بیت(علیهم السلام) پی برده اند در دل آرزو می کنند که ای کاش، از فرصت عمر بهره بیشتری می بردند و یا در دل اشتیاق دیدار خانواده را دارند تا از حال و روز آنها مطلع شوند، اساساً پدر و مادری که از دنیا می‌روند، به لحاظ ایمان و تقوا، نگران فرزندان خود خواهند بود، نه به لحاظ خوراک و پوشاک و نیازهای دنیایی آنها.
اما کسانی که به هر دلیلی در جهنم برزخی هستند چون قرار است در عذاب باشند همه قسم، عوامل رنج و سختی و غم و اندوه برای ایشان فراهم است. اولاً به دلیل تعلقاتی که به دنیا و اهل و عیال خود داشته اند مدام دلتنگ دنیا و خانواده هستند و ثانیاً انتظاراتی که از فرزندان و اهل و عیال خود برای فرستادن خیر و خوبی و تحفه ای که مفید حالشان باشد دارند مدام، دلتنگ آنها می شوند و از آنجایی که اراده ای برای بازگشت به دنیا و ارتباط و دیدار با عزیزان ندارند دچار رنج و عذاب می شوند ارواح کافران، مشرکان و گناهکاران در جهنم برزخی دائما درگیر حسرت و اندوه و دلتنگی پیوسته و مدام اند، و همین امر موجب تداوم و گستردگی رنج و عذاب آنها در برزخ می شود.
پی نوشت ها:
1. فروع کافی، ثقة الاسلام کلینی، نشر قدس، مشهد، 1394، ج 3، ص 230.
2. همان، ح 2.
3. «أَلا إِنَّ أَوْلِیاء اللّهِ لاَ خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَلاَ هُمْ یحْزَنُونَ * الَّذِینَ آمَنُواْ وَكَانُواْ یتَّقُونَ؛ آگاه باشید كه بر دوستان خدا نه بیمى است و نه آنان اندوهگین مىشوند * همانان كه ایمان آورده و پرهیزگارى ورزیده اند..»، یونس، 62 و 63.