پرسش
آیا امکان دارد که در سوالات قبر فقط به یک یا دو مورد نتوانیم جواب بدهیم؟ و اگر امکان دارد تکلیف ما چه می شود؟
پاسخ:
وقتی روح از بدن انسان مفارقت می کند خدا دو فرشته را برای پرسش از مهمترین اصول اعتقادی و برخی از مهمات رفتاری میت به سراغ او می فرستد اگر میت بتواند از این سوالات به درستی پاسخ بگوید این دو فرشته مبشر و بشیر نام می گیرند که او را به بهشت برزخی بشارت می دهند و اگر نتواند از عهده پاسخ به در آیند نکیر و منکر نامیده می شوند .
شیخ مفید(رحمهم الله) می فرماید: در برخی از روایات نام دو ملکی که بر کافر نازل می شوند ناکر و نکیر و نام دو ملکی که بر مؤمن نازل می شوند مبشر و بشیر ذکر شده است، گفته شده اگر نام دو ملک کافر نکیر و ناکر است به خاطر این است که کافر منکر حق است و منکر آن ملایکه و از آمدن آنها ناخشنود است و دو ملک مؤمن مبشر و بشیر است چون آن دو رضایت و ثواب خدا را بر او بشارت می دهند (1)
حال این سوالات شب اول قبر چیست؟
عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله أَنَّ لِلَّهِ تَعَالَى مَلَکَیْنِ یُقَالُ لَهُمَا نَاکِرٌ وَ نَکِیرٌ یَنْزِلَانِ عَلَى الْمَیِّتِ فَیَسْأَلَانِهِ عَنْ رَبِّهِ وَ نَبِیِّهِ وَ دِینِهِ وَ إِمَامِهِ ... ؛ از رسول خدا –صلی الله علیه و آله- نقل شده است که خداوند متعال دو فرشته به نام ناکر و نکیر دارد که بر میت نازل شده و از پروردگار و پیامبر و دین و امامش از او می پرسند ... ، (2).
پس مهمترین و تعین کننده ترین سوالات به محض ورود او به عالم قبر می شود سه سوال مهم و کلیدی است "پروردگار تو کیست" "پیامبر تو کیست" "امام تو کیست"؟ که اگر به همه آنها پاسخ صحیح دهد اهل بهشت برزخی و الا اهل دوزخ برزخی خواهد شد.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: «إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا دَخَلَ حُفْرَتَهُ یَأْتِیهِ مَلَکَانِ: اَحَدُهُمَا مُنْکَرٌ وَ الْآخَرُ نَکِیرٌ، فَأَوَّلُ مَا یَسْأَلَانِهِ عَنْ رَبِّهِ وَ عَنْ نَبِیِّهِ وَ عَنْ وَلِیِّهِ، فَإِنْ أَجَابَ نَجَا، وَ إِنْ تَحَیَّرَ عَذَّبَاه ؛ رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله و سلّم فرموده است: همانا بنده هنگامى که داخل قبر خود شود دو ملک نزد او حاضر شوند (یکى منکر و دیگرى نکیر است) و اول چیزى که از وى سؤال کنند (از پروردگار، و پیغمبر، و امام او سؤال نمایند) پس اگر جواب دهد نجات یافته است، و اگر متحیر بماند و جواب نگوید عذابش نمایند.»، (3) .
بدون شک این جواب ها باید همگی صحیح باشد و هر کدام از این جواب ها که ناصحیح باشند نشان از فساد در عقیده فرد است که آن هم باعث می شود که فرد اهل دوزخ باشد مثلا اگر کسی به خدایی الله و پیامبری حضرت محمد(صلی الله علیه و آله) معتقد باشد ولی به ولایت امام علی(علیه السلام) و فرزندان آن حضرت (علیهم السلام) معتقد نباشد و نتواند درست جواب این سوال را بدهد این فرداز کسانی است که این دو ملک وعده عذاب برزخی به او می دهند پس باید کلیت جواب ها صحیح باشد.
اما نکته مهم این است که این جواب ها حفظ کردنی و به ذهن سپردنی نیست که فرد با تکرار آنها بتواند شب اول قبر به آنها پاسخ دهد بلکه این جواب ها از اعماق وجود فرد بر می خیزد و این جواب ها همان عقیده بر آمده از قلب اوست . روایت زیر این حقیقت را به زیبایی بیان می کند:
امام کاظم (علیه السلام) می فرماید: « در قبر به مومن گفته می شود رب تو کیست؟جواب می دهد : الله پس سئوال می شود دینت چیست؟ جواب می دهد: اسلام ؛ پیامبرت کیست؟ جواب می دهد : محمد صلوات الله علیه سپس سئوال می شود امامت کیست ؟ پاسخ می دهد : فلان الی آخر ؛ به او گفته می شود از کجا این را دانستی ؟ جواب می دهد: این امری است که خدا مرا به آن هدایت کرده و بر آن مرا ثابت نگه داشته است.پس به او گفته می شود بخواب همانند خواب عروس، خوابی که هیچ گونه رویای کراهت انگیز در آن نیست ؛ آنگاه برای او دری به سوی بهشت گشوده می شود و از روح و ریحان بهشتی برخوردار شده و می گوید : خدایا هرچه زودتر قیامت را بر پا کن تا شاید به اهل و مالم برگردم.... و به کافر گفته می شود رب تو کیست؟جواب می دهد :الله پس سئوال می شود دینت چیست؟ جواب می دهد: اسلام ؛ پیامبرت کیست؟ جواب می دهد : محمد صلوات الله علیه.. از او سئوال می شود چگونه جواب این سئوال ها را دانستی ؟ پاسخ می دهد : شنیدم مردم چنین می گفتند من هم چنین گفتم ؛ در این هنگام با گرزی بر او می کوبند که همه جن و انس تاب تحمل آن را ندارند».(4)
بنابر این آنچه در پاسخ به سوالات شب اول قبر مهم است اعتقاد انسان و عملکرد برخواسته از باور او در این دنیا است که فرد می تواند با این داشته حقیقی سوالات شب اول قبر را پاسخ دهد. و همه سوالات کلیدی شب اول قبر را باید بتواند جواب دهد (جوابی که از اعماق وجودش برخواسته) تا اهل نجات باشد.
پی نوشت ها:
1- شیخ مفید، تصحیح الاعتقاد، روشنای مهر، 1388، ص 220 .
2-مجلسی، بحارالأنوار ، تراث، 1404، ج ۶ ص 245 ح 8.
3-ابن طاووس، کشف المحجة لثمرة المهجة، مکتب الاعلام الاسلامی، قم ، بی تا، ص: ۲۷۳ .
4- کلینی، فروع کافی اسلامیه، 1409 ، تهران،ج ۳ ص ۲۳۸ .