پرسش:
اگر چهارده معصوم (علیهم السلام) و چهار نایب خاص امام زمان(عجل الله تعالی فرجه ) و مراجع تقلید نبودند دنیا چه فرقی میکرد؟
پاسخ:
وجود امام معصوم در عالم وجود، دارای فوائد بسیاری است که به برخی از آنها اشاره می کنیم:
1- امام واسطه فیض :
خداوند امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) را تعیین كرده است تا در میان مردم باشد و به هدایت آنان بپردازد، ولى این مردم هستند كه مانع ظهور آن حضرت مى شوند؛ و هر گاه مردم براى حكومت واحد جهانى و الهى (كه بر پایه عدالت واقعى و رعایت حقوق و حقایق، واقعیات و اجراى تمام احكام اسلامى استوار است) آمادگى كامل پیدا كنند، حضرت آشكار خواهد شد. پس خداى مهربان، در عنایت و مهربانى كوتاهى نكرده، بلكه تقصیر مردم است كه امام زمان(عج) غایب شده و ظهورش به تأخیر افتاده است؛ اما باید دانست كه فواید وجود امام منحصر به راهنمایى هاى ظاهرى ایشان - اگر در میان مردم مى بود - نیست، بلكه وجود مقدسش از نظر «تكوین و تشریع» فواید دیگرى نیز دارد كه مهمترین آن «واسطه فیض» بودن است، چرا كه بر اساس دلیلهایى كه در روایات به آن اشاره شده، اگر امام نباشد، رابطه عالم و آفریدگار جهان منقطع مى گردد، زیرا تمام فیضهاى الهى به واسطه امام بر سایر مردم نازل مى شود؛ «لَوْ بَقَیتِ الأرضُ بِغَیْرِ إمامٍ لَساخَتْ... .»(1) اساساً به واسطه وجود مقدس اوست كه به عالم هستى فیض داده مى شود و به واسطه او آسمان و زمین پا برجاست. «إنَّ الأئمّةَ نُور اللهِ عَزَّوَجَلَّ»؛ ائمه نور خدا هستند.(2)
اگر ائمه(علیهم السلام) نباشند دنیا تاریك است، منتها این را كسى مى فهمد كه ظلمت و نور را مى شناسد.
«إنَّ الأئِمَّةَ هُمْ أرْكانُ الأرْضِ»؛ اگر ائمه نباشند زمین بقا ندارد.(3)
چون در آن صورت، خلقت بى هدف مانده و بقا معنایى نخواهد داشت.
«أَنَّ الأئِمَّةَ هُمُ الْهُداة»؛ ائمه هادیانند.(4)
«أَنَّ الأئِمَّةَ شُهَداءُ اللهِ عَزَّ وَ جَلّ عَلى خَلْقِهِ»؛ اینها گواهانند، ناظر بر اعمالند. (5)
در روایتى از امام صادق(علیه‌السلام) آمده است:
«وَ بِنا أثمرت الأشجار و أینعت الثمار و جرت الأنهار و بنا ینزل الغیث السماء»؛ به وسیله ما تمام درختان به ثمر مى نشینند و میوه ها مى رسند و رودخانه ها جارى مى شوند و به وسیله ما باران از آسمان مى بارد. (6)
الآن هم امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) هدایت هاى جانبى براى افراد دارند؛ مثلاً در شرایط حساس كه شخص مى خواهد با تغییر روش زندگى منحرف شود، به دادش مى رسند. روابط حضرت با افراد بر حسب كمالات روحى‌شان است و هر كس به قدر كمال خود مى تواند این ارتباط را برقرار كند.
اساساً ائمه(علیهم السلام)واسطه فیض بین خدا و خلق هستند. اگر خورشید عالمتاب مى تابد و اگر نعمات بى شمار خدا بر خلق مى رسد، همه به دلیل وجود مبارك امام است و خداوند به خاطر آنان دیگر موجودات را آفرید. «لولاكَ لَما خَلَقْتُ الافلاك»؛ اگر وجود نازنین پیامبر(صلی الله علیه و آله) نبود آسمانها و زمین خلق نمى شدند!(7)
انسان مى خواهد با جهان بى نهایت در ارتباط باشد، او نیازمند اسبابى است تا بتواند ارتباط نزدیكترى با مبدأ برقرار كند. امامت تجلى عینى این ارتباط است، ارتباط انسان با ماوراء الطبیعه و ابدیت.
2. امید بخشى
اصولاً وجود فرمانده لشكر در مقر فرماندهى، خون گرم و پر حرارتى را در عروق سربازان جارى مى سازد و آنها را به تلاش بیشتر وا مى دارد. حیات فرمانده، منشأ حركت، تحوّل و نظم و آرامش است. در این میان، شیعه بنا به عقیده اى كه به وجود امام زنده و حاضر دارد، هر چند او را در میان خود نمى بیند، اما خود را تنها نمى داند. او همواره انتظار بازگشت آن سفر كرده را دارد، انتظارى سازنده و سرنوشت ساز. این طرز تفكر، در زنده نگهداشتن امید در دلها و وادار ساختن افراد به خودسازى باعث مى شود آنها در آمادگى و مراقبت دائمى به سر برند. از آن سو، امام نیز به طور دائم مراقب حال پیروانش است و از چگونگى رفتار و كردار و گفتار آنها آگاه مى گردد.(8)
3. پاسدارى از آیین خدا
طبق فرموده امام على(علیه‌السلام)، هیچگاه صفحه زمین، از قیام كننده با حجت و دلیل خالى نمى ماند، خواه ظاهر و آشكار باشد یا مخفى و پنهان، تا دلایل و اسناد روشن الهى ضایع نگردد و به فراموشى نگراید و مسخ و تحریف نشود.(9)
در طول زمان، با دراز شدن دست مفسده جویان به سوى مفاهیم آسمانى، اصالت پارهاى از این قوانین از میان مى رود و دست خوش تغیّرات زیان بخش مى شود. این نور پر فروغ با عبور از شیشه هاى ظلمانى افكار تاریك كم رنگ و كم رنگتر مىشود، اما سینه امام و روح بلندش صندوق آسیب ناپذیر حفظ اسناد و آیین الهى است كه همه اصالتهاى نخستین و ویژگى هاى آسمانىِ این تعلیمات را در خود نگهدارى مى كند تا دلایل الهى و نشانه هاى روشن پروردگار باطل نشود و به خاموشى نگراید.
4- نفوذ روحانى و تكوینى
امام علاوه بر تربیت تشریعى كه از طریق گفتار، رفتار و تعلیم و تربیت عادى صورت مى گیرد، یك نوع تربیت روحانى و معنوى در دلها و فكرها دارد كه مى توان آن را «تربیت تكوینى» نامید. در آنجا الفاظ، كلمات، گفتار و كردار كار نمى كند، بلكه تنها جاذبه و كشش درونى كارگر است. در حالات بسیارى از پیشوایان بزرگ الهى مى خوانیم كه گاه بعضى از افراد با یك تماس مختصر با آنها به كلى تغییر مسیر داده و سرنوشتشان یكباره دگرگون مى شد. اینها نتیجه تعلیم و تربیت عادى نیست، بلكه جذبه اى ناخودآگاه است كه گاهى از آن به «نفوذ شخصیت» تعبیر مى كنند.
امام با اشعه نیرومند و پردامنه نفوذ شخصیت خود، دلهاى آماده را در نزدیك و دور تحت تأثیر جذبه خاص قرار داده و به تربیت و تكامل آنها مى پردازد و از آنها انسان‌هایى كاملتر مى سازد.(10)
5. هدایت معنوى امام
آرى، امام قلب عالم وجود و رهبر و مربى نوع انسان است، از این جهت، حضور و غیبت او تفاوتى ندارد. امام همواره افراد شایسته را هدایت مى كند، اگر چه نتوانند امام را ببینند، به ویژه این كه در اخبار وارد شده است كه آن حضرت در میان مردم و در مجالس مؤمنان رفت و آمد دارد، اگر چه مردم او را نشناسند.(11) بنابر این، پاسدارى امام از دین و دستگیرى از مردم شایسته در زمان غیبت به خوبى انجام مى گیرد. در حقیقت، امام همانند خورشید پنهان پشت ابر است كه از نور و حرارتش، موجودات، بهره مى برند؛ گر چه نادانان و كور چشمان، آن را نبینند.
امام صادق(علیه‌السلام) در پاسخ كسى كه پرسیده بود: «چگونه مردم از امام غایب استفاده مى كنند؟» فرمودند: «به همانگونه كه از خورشید، وقتى كه ابر آن را مى پوشاند.»(12)
گفتار یكى از مستشرقان در این باره شنیدنى است:
به عقیده من مذهب تشیع، تنها مذهبى است كه رابطه هدایت الهى را میان خدا و خلق براى همیشه نگهداشته و به طور مستمر، پیوستگى ولایت را زنده و پا برجا مى دارد. مذهب یهود، نبوت را كه رابطه اى است واقعى میان خدا و عالم انسانى، در حضرت كلیم ختم كرده و پس از آن به نبوت حضرت مسیح و حضرت محمد(صلی الله علیه و آله) اذعان نكرده است، در نتیجه، رابطه مزبور را قطع مى كند. نصارى نیز در حضرت مسیح متوقف شده اند و اهل سنت از مسلمین هم در حضرت محمد(صلی الله علیه و آله) ایستاده اند و با ختم نبوت در ایشان، دیگر رابطه اى میان خالق و مخلوق برقرار نمى دانند.(13)
بنابراین قوام عالم خلقت به معصومین بسته است و نمی توان نبود آنها را فرض کرد و علاوه بر نقش هدایت گری ائمه معصومین (علیهم السلام) که بسیار مهم است واسطه فیض بودن آن حضرات است آن حضرات اگر نبودند عالم نبود .
در حدیثی قدسی آمده است: «یا احمد لولاک لما خلقت الافلاک و لولا علی لما خلقتک و لولا فاطمه لما خلقتکما» ای احمد! اگر تو نبودی افلاک را خلق نمی‌کردم و اگر علی نبود تو را خلق نمی‌کردم و اگر فاطمه نبود شما دو نفر را خلق نمی‌کردم.(14)
در حدیثی دیگر آمده است: «يَا مُحَمَّدُ وَ عِزَّتِي وَ جَلَالِي لَوْلَاكَ لَمَا خَلَقْتُ آدَمَ وَ لَوْ لَا عَلِيٌّ مَا خَلَقْتُ الْجَنَّة»ای محمد! به عزت و جلالم سوگندُ اگر تو نبودی آدم را نمی‌آفریدم و اگر علی –ع- نبود بهشت را خلق نمی‌کردم.(15)
پی نوشت ها:
1. کلینی، کافی، اسلامیه، تهران، 1409، ص 178.
2. كلینى، كافى، ج 1، ص 194.
3. همان، ص 196.
4. همان، ص 191.
5. همان، ص 190.
6- فیض کاشانی، وافی، کتابخانه امام امیر المومنین، 1404، اصفهان، ج1، ص 420.
7- قاضی نور الله شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، مكتبة آية الله المرعشي النجفي ، قم ، 1409، ج1، ص 430.
8. براى اطلاع بیشتر، ر.ك: تفسیر نمونه، اسلامیه، تهران، ج 8، ص 339 و ج 14، ص 565.
9.نهج البلاغه، کلمات قصار، شماره 147.
10. مكارم شیرازى، حكومت جهانى مهدى، نسل جوان، قم، 1386، چاپ پنجم، با تلخیص بسیار.
11. اصول كافى، ج 1، ص 337.
12. صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، موسسه السیده المعصومه(سلام‌الله‌علیها)، قم، 1419، ص 271.
13. طباطبايي، سيد محمّد حسين، مکتب تشيّع (سالانه 2)، قم، دار العلم، 1339ش، ص 20 - 21 .
14. قاضی نور الله شوشتری، احقاق الحق و ازهاق الباطل، مكتبة آية الله المرعشي النجفي ، قم ، 1409، ج1، ص 430.
15-همان.