پرسش:
اگر فردی نماز نخوانَد ولی کارهای خوب بسیاری انجام دهد؛ مثل احسان به والدین، صدقه، کمک به مناطق محروم و ...، آیا این فرد به بهشت نمی رود؟
پس «فمن یعمل مثقال ذره خیرا یره» چه می شود؟ طرف چگونه نتیجه عمل خوبش را می بیند؟ یعنی تا نماز قبول نشود این اعمالش هم بی اثر است؟ (ان قبلت قبل ماسواها...)
یعنی می شود فرد بی نماز به جهنم برود و بعد از گذراندن دوره عذاب به بهشت وارد شود؟ این یعنی فرد بی نماز آخر به بهشت وارد می شود!
پاسخ:
اگر اين نماز نخواندن او از روي دهن کجي به خدا و عمل نکردن به دستورات او باشد بدون شک جايگاه او دوزخ است.
اما اگر کسي از روي کسالت و سهو گاهي نمازي از او فوت شد مي تواند با توبه و برگشت اهل بهشت شود.
توضيح بيشتر: مالک و صاحب اختيار بهشت و جهنم خداست و بهشت را مخصوص مومنين قرار داده است حال اگر کسي به فرامين خدا دهن کجي کند و خدا و فرامين او را در زندگي کنار بگذارد اين اعمال خوبي که در زندگي انجام مي دهد در آخرت سودي به او نمي بخشد چرا که سوال می شود آيا اين اعمال را براي خدا انجام داده يا براي غير خدا؟ اگر براي خدا انجام داده است خدا مي فرمايد که معيار پذيرش ديگر اعمال نزد من نماز است. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می فرمایند: « الصَّلَوةُ مِيزَان؛ مَن وَفَی اسْتَوْفَي» (1)
نماز ميزان براي ترقّي و تكامل و وصول به درجات قرب و كمال انسانيّت است؛ كسي كه حقّ آنرا ادا كند و آن را بتمامه بجاي آورد و بر آن مواظبت و محافظت نمايد، حقّ خود را بتمامه و كماله از آن ميگيرد و به مقاصد خود از درجات قرب نائل ميگردد.
و لذا در روايت صحيحه از حضرت باقر (عليه السّلام) از حضرت رسول (صلّی الله عليه واله وسلّم) وارد است كه:«مَا بَيْنَ الْمُسْلِمِ وَ بَيْنَ أَن يَكْفُرَ إلَّا أَنْ يَتْرُكَ الصَّلَوةَ الْفَرِيضَةَ مُتَعَمِّدًا أَوْيَتَهَاوَنَ بِهَا فَلَا يُصَلِّيهَا» «بين مسلمان و بين اينكه كافر شود هيچ فاصله‌اي نيست كوتاهتر و نزديكتر از اينكه نماز واجب خود را عمداً ترك نمايد و يا دربارۀ آن سستي و تكاهل ورزد و بجاي نياورد.»(2)
و اگر براي ديگران اين کار را انجام داده است که نبايد انتظار داشته باشد که خدا به او ثواب دهد و او را به بهشت ببرد بلکه خدا در همين دنيا ترتيبي مي دهد که مورد ستايش مردم قرار بگيرد و همين ستايش مردم پاداش او خواهد بود.
نکته ديگر اين است که : آنچه در عالم خلقت تاثير گذار است و موجب عقاب و ثواب اخروي مي شود : فعل + فاعل است و هيچ گاه نمي توان فعل و يا فاعل را به تنهايي حساب کرد و در مورد آن سخن گفت يک کاري آنوقت موجب بهشتي شدن است که هم حسن فاعلي داشته باشد هم حسن فعلي. که قرآن مي فرمايد :« إِلا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ »(3)
ايمان و عمل صالح با هم راهگشاي انسان و نيل او به بهشت است هر کدام از اين دو پايه در کار انسان نباشد مشکل ساز است.
البته يک نکته نبايد مغفول واقع شود: در بين افراد بي ايمان کساني که به نداي عقل خود در روابط انساني خود گوش فرا داده اند ارزششان نزد خدا بيشتر از کساني است که انسانيت خود را هم فراموش کرده اند. مثلا در بين انسان هاي بي ايمان کسي که آدم سخي و بخشنده و خوش خُلق و مردم دار و يتيم نوازي است از فرد بي ايمان بد خلق و بخيل و مردم آزار بهتر است . و خدا در قيامت نسبت به احکام عقل نيز ثواب و عقاب مي دهد. (البته ثواب آن براي کفار نيکو کار در بهشت محقق نمي شود)
قرآن کریم می فرماید: «إِنَّا لا نُضِیعُ أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عملاً»ما هم اجر نیکوکاران را ضایع نخواهیم گذاشت. (4) همچنین آیه سوره زلزال که می فرماید: « فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ ، وَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرّاً يَرَهُ » هرکس ذرهای کار خیر یا شر انجام دهد، آن را خواهد دید. (5)
افرادی که کار خوبی انجام می‌دهند و اختراعی دارند یا خدمتی به بشریت می کنند، دو دسته هستند؛ دسته اول افرادی هستند که این کارها را با هدف شهرت جهانی انجام می‌دهند.
این افراد می خواهند با این کار خود در میان مردم مشهور باشند. پاداش این افراد همان شهرت جهانی است که به پاداش خودشان هم رسیده‌اند.
افراد دیگری هستند که با هدف خدمت به بشریت کاری انجام می‌دهند. به عنوان مثال «ادیسون» برق را اختراع می‌کند با این هدف که بشریت به جایی برسد و کاری با شهرت جهانی خودش هم ندارد. قطعاً خداوند عالم برای این افراد در دنیا یا آخرت پاداش در نظر می‌گیرد.
رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) به «عدی» پسر «حاتم طائی» می‌فرماید:
«دُفِعَ عَنْ أَبِیک الْعَذَابُ الشَّدِیدُ لِسَخَاءِ نَفْسِه» خداوند عالم به دلیل سخاوت نفسی که پدرت داشت عذاب را از او دفع کرد.(6 )
این در حالی است که «حاتم طائی» قبل از رسالت رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) از دنیا رفت، عصر نبوت را درک نکرد و کافر از دنیا رفت.
همچنین در روایتی دیگر وارد شده است:
«وَ رُوِی أَنَّ جَمَاعَةً مِنَ الْأُسَارَی جَاءُوا بِهِمْ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ ( صلی الله علیه و آله) فَأَمَرَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (عليه السلام) بِضَرْبِ أَعْنَاقِهِمْ»
تعدادی از اسرا را خدمت پیامبر آوردند و امیرالمؤمنین مأمور شد تا گردن آن‌ها را بزند.
«ثُمَّ أَمَرَهُ بِإِفْرَادِ وَاحِدٍ لَا یقْتُلُهُ»
سپس رسول گرامی اسلام دستور دادند تا گردن یکی از مردان را نزنند.
«فَقَالَ الرَّجُلُ لِمَ أَفْرَدْتَنِی مِنْ أَصْحَابِی وَ الْجِنَایةُ وَاحِدَةٌ»
آن مرد گفت: ما همه مشرک هستیم و در جنگ اسیر شدیم. چرا دیگران را گردن زدید، اما گردن مرا نزدید؟
«فَقَالَ لَهُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَک وَ تَعَالَی أَوْحَی إِلَی أَنَّک سَخِی قَوْمِک وَ لَا أَقْتُلُک»
رسول الله فرمودند: خداوند عالم به من وحی کرد که تو در میام قوم خود سخی قوم هستی و دستور داد که تو را نکشم.
«فَقَالَ الرَّجُلُ فَإِنِّی أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّک مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ ( صلی الله علیه و آله)»
سپس مرد گفت: أشهد أن لا إله إلا الله و أنک محمد رسول الله.
«قَالَ فَقَادَهُ سَخَاؤُهُ إِلَی الْجَنَّةِ»
رسول الله فرمودند: سخاوت این شخص او را به بهشت کشاند. (7)
همچنین روایتی از امام صادق (علیه السلام) در کتاب «کافی» وارد شده است. قبیله‌ای از یمن خدمت پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آمده بودند که یکی از مردان این قبیله نسبت به رسول گرامی اسلام بی‌ادبانه حرف می‌زد.
پیغمبر اکرم غضبناک شدند، به طوری که رگ‌های گردنشان نمایان شد، رنگ صورت مبارکشان تغییر کرد و به زمین نگاه می‌کردند. در همین حین جبرئیل نازل شد و گفت:
«رَبُّک یقْرِئُک السَّلَامَ وَ یقُولُ لَک هَذَا رَجُلٌ سَخِی یطْعِمُ الطَّعَامَ»جبرئیل خطاب به رسول گرامی اسلام فرمود: این مرد سخی است و اطعام می‌کند.
«فَسَکنَ عَنِ النَّبِی ص الْغَضَبُ وَ رَفَعَ رَأْسَهُ وَ قَالَ لَهُ لَوْ لَا أَنَّ جَبْرَئِیلَ أَخْبَرَنِی عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنَّک سَخِی تُطْعِمُ الطَّعَامَ لَشَرَدْتُ بِک وَ جَعَلْتُک حَدِیثاً لِمَنْ خَلْفَک» غضب رسول گرامی اسلام فروش کرد، سرشان را بلند کردند و فرمودند: اگر جبرئیل به من خبر نمی‌داد که تو سخی هستی، و به دیگران اطعام می کنی، تو را به خاطر این حرفی که زدی طرد می‌کردم و کاری می‌کردم که برای آیندگان عبرت باشد.
«فَقَالَ لَهُ الرَّجُلُ وَ إِنَّ رَبَّک لَیحِبُّ السَّخَاءَ» مرد یمنی گفت: آیا خداوند سخاوت را دوست دارد؟
«فَقَالَ نَعَمْ» رسول الله فرمودند: بله.
«فَقَالَ إِنِّی أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّک رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذِی بَعَثَک بِالْحَقِّ لَا رَدَدْتُ مِنْ مَالِی أَحَدا» مرد گفت: اشهد أن لا إله إلا الله و أشهد أن محمدا رسول الله. به خدا سوگند تا به حال کسی را به خاطر مسائل مادی رد نکردم.(8)
همچنین روایت دیگری در کتاب «مجمع البیان»، «تفسیر قمی» و «بحارالأنوار» وارد شده است که می‌گوید:
«إِنَّ مُوسَی عَلَیهِ السَّلَامُ هَمَّ بِقَتْلِ السَّامِرِی فَأَوْحَی اللَّهُ إِلَیهِ لَا تَقْتُلْهُ یا مُوسَی فَإِنَّهُ سَخِی» حضرت موسی (علیه السلام) تصمیم گرفت سامری را به خاطر اینکه مردم را گمراه کرده بود بکشد؛ اما از طرف خداوند متعال وحی شد که موسی! او را نکش، او سخاوتمند است.(9)
در هرصورت ما از این روایات چنین می‌فهمیم، افرادی هستند که کار نیک انجام می‌دهند ولی فاقد ایمان هستند و نماز نمی خوانند و از رفتن به بهشت کاملاً محروم هست؛ اینها به قصد خدمت به خلایق کاری انجام می‌دهد خدا نیز به حکم آیه شریفه «إِنَّا لا نُضِیعُ أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عملاً)»ما هم اجر نیکوکاران را ضایع نخواهیم گذاشت.(10) و آیه « فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ ، وَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرّاً يَرَهُ » هرکس ذرهای کار خیر یا شر انجام دهد، آن را خواهد دید. (11) پاداش او را خواهد داد و این پاداش بدون شک در بهشت نخواهد بود چرا که شرط ورود به بهشت ایمان و عمل صالح است.
پی نوشت ها:
1- کلینی، كافي، اسلامیه، تهران، 1409، ج 1، ص 266 و 267.
2- بحارالانوار، اسلامیه ،تهران، 1412، ج 82، ص 216 .
3- عصر: 3.
4- کهف: 30
5- زلزال: 7.
6- مجلسی، بحارالانوار، ج 68 ص 354.
7- مجلسی، بحار الأنوار، ج 68، ص 354، ح 16.
8- کلینی، کافی، ج 4، ص 40، ح 5.
9- مجلسی، بحار الأنوار، ج 13، ص 208، باب 7 .
10- کهف: 30.
11- زلزال: 7.