پرسش: مدتی است که حس می کنم خداوند به من توجهی ندارد. در زندگی خیلی شکست خوردم و امیدی به آینده ندارم. نشاط و شادی در زندگی من نیست و پر از اضطراب و ترس شده ام. احساس می کنم این سرنوشت من است و دعاهای خودم و دیگران در این مورد فایده ای ندارد. چند باری خواستم نماز را ترک کنم ولی باز به خدا فرصت دادم که خودش را ثابت کند؛ ولی اتفاقی نیفتاد. از این چرخه خسته شدم.
پاسخ: ناراحتی و احساس ناامیدیِ شما همراهِ گرامی کاملا قابل درک است. همه ی ما در برهه های خاصی در زندگی مان چنین تجربه هایی داشته و داریم. چون این خاصیت دنیاست. دنیا پیچیده در سختی و بلایاست. همانگونه که امیرالمومنین (علیه السلام) در توصیف دنیا فرموده اند: «دَارٌ بِالْبَلَاءِ مَحْفُوفَة»؛ دنیا سرایی است که به بلا، سختی و رنج پیچیده شده است. (۱) و خداوند به صراحت فرموده که انسان را در رنج و سختی آفریده است. (۲)
تصور کنید که به مهمانی رفته اید و با فنجانی چای سرد از شما پذیرایی می کنند. چه حسی پیدا می کنید؟ مطمئنا خوشتان نیامده و ناراحت می شوید. و اگر از شما سوال کنند که مگر شما از نوشیدنی خنک خوشتان نمی آید؟ حتما پاسخ خواهید داد که چرا، ولی چای باید داغ باشد. یعنی چون انتظار شما از چای، داغی بوده، ناراحت شده اید. ناراحتی ها و خوشحالی ها ما اکثرا به همین صورت هستند. اگر شما توجه داشته باشید که قرار نیست در دنیا راحت و آسوده زندگی کنید، اینقدر بی تاب و مضطرب نمی شوید.
روزی امام صادق عليه السلام به اصحاب خود فرمود : «لا تَتَمَنَّوا المُستَحِيلَ، قالوا: و مَن يَتَمَنَّى المُستَحيلَ؟! فقالَ : أنتُم، أ لَستُم تَمَنَّونَ الراحَةَ في الدنيا؟! قالوا: بَلى، فقالَ: الراحَةُ للمُؤمِنِ في الدنيا مُستَحيلَةٌ»؛ آرزوى محال نكنيد! عرض كردند: مگر چه كسى آرزوى محال مى كند؟ فرمود : شما؛ مگر نه اين كه آرزومند آسايش در دنيا هستيد؟ عرض كردند: چرا. فرمود: آسايش براى مؤمن در دنيا محال است. (۳)
پس اولین قدم در رفع اضطراب و ناامیدیِ بیش از حد شما، توجه به این مسئله است.
قدم بعدی توجه به راه حل، به جای تمرکز بر مشکل است. به جای اینهمه اظهار ضعف و ناامیدی، کمی به خودتان و استعدادها و توانایی هایتان توجه کرده و ببینید چه کاری می توانید انجام دهید. خیلی وقت ها استرس و هیجانات منفی توان اندیشیدن را هم از انسان گرفته و اجازه نمی دهد که شرایط را به خوبی تحلیل کرده و مدیریت کنیم. با ناامیدی و انفعال، هیچ کاری از پیش نمی رود. هر مشکلی راه حلی دارد. راه حلِ خاص خودتان را بیابید و به کار ببندید تا به نتیجه برسید. قرآن به صراحت می فرماید: «وَأَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَی؛ و اينكه براى انسان جز حاصل تلاش او نيست (۴) و بعد بلافاصله امید می دهد: «وَأَنَّ سَعْيَهُ سَوْفَ يُرَى»؛ و [نتيجه] كوشش او به زودى ديده خواهد شد (۵) با نشستن و دعا کردن هیچ کاری به ثمر نخواهد رسید. توجه داشته باشید که اینجا دنیاست و قانون خاص خودش را دارد. رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: «الدّاعي بِلا عَمَلٍ كَالرّامي بِلا وَتَرٍ»؛ دعا كننده بدون عمل ، همانند كسى است كه با كمانِ بى زِه، تيراندازى مى كند. (۶)
در کنار اینها توجه به این نکته هم مایه ی امیدواری ست که مشکلات دنیا هم مثل خودش فانی و گذرا هستند. اگر الان به ده سال پیش خودتان نگاه کنید، متوجه می شوید که چه مسائلی داشتید که امروز هیچ اثری از آنها نیست! ده سال بعد هم همینطور خواهد بود. مشکلاتی که امروز راه نفس را بر شما تنگ کرده، در آینده ی نه چندان دور نه تنها حل شده، بلکه از ذهنتان هم خواهند رفت. رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «إنّ النَّصرَ مَعَ الصَّبرِ؛ و الفَرَجَ مع الكَربِ؛ و إنّ مَعَ العُسرِ يُسرا»؛ همانا پيروزى با صبر همراه است و گشايش با گرفتارى؛ و بى گمان با هر دشوارى آسانى هست. (۷) و امیرالمومنین علی (علیه السلام) نیز می فرمایند: «آخر گرفتاری ها، گشایش است. بنابراین، صبر و استقامت در برابر آن، بسیار مهم است» (۸)
قرآن نیز در سوره ی انشراح این امید را در انسان ایجاد کرده و می فرماید: «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً»؛ به یقین با (هر) سختى آسانى است. (۹) و در آیه بعدی مجددا تأکید می فرماید: «إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْر»؛ (آرى) مسلّماً با (هر) سختى آسانى است. (۱۰) در عین حال، در کنار سعی و کوشش، دست از دعا برنداشته و همیشه از خداوند تقاضای یاری داشته باشید تا تلاش هایتان مثمر ثمر واقع شوند. شخصی به آیه الله بهجت عرض کرد که من مشکلی دارم که واقعا مشکل عجیبی ست. برای رفع آن دستورالعملی بفرمایید. ایشان فرمودند: «خدا ان شاالله مشکلات همه اهل ایمان راحل کند و رفع کند. [شما] دعاکنید برای مؤمنین و مؤمنات[حتی آنهاکه] که در چین هم هستند، [که] مشکلاتشان رفع شود، ملائکه [هم] برای شما دعا می‌کنند، که مشکلات شما هم خدا رفع میکند، ولو به اضعاف مضاعفه (چندین برابر). [یعنی اگر شما برای حل مشکلات اهل ایمان دعا کنید، چه بسا خداوند هم مشکلات شما را چندین برابر بیشتر از آنچه دعا کرده‌اید حل کند]. (۱۱)
حقیقتِ دعا، توجه قلبی انسان به پروردگار عالم، و نوعی معراجِ روحی ست. و خداوند در قرآن همه را به دعا کردن دعوت نموده: «وَ قالَ رَبُّكُمْ اُدْعُونى اَسْتَجِبْ لَكُمْ»؛ پروردگار شما گفته است: مرا بخوانيد تا (دعاى) شما را بپذيرم. (۱۲)
اصل دعا کردن، خودش یکی از نعماتی ست که شامل حال هر کسی نمی شود. رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «إذا فَتَحَ اللّهُ عَلى عَبدٍ الدُّعاءَ فَليَدعُ ؛ فَإِنَّ اللّهَ يَستَجيبُ لَهُ»؛ هر گاه خداوند دَرِ دعا را بر بنده اى گشود، دعا كند؛ چرا كه خداوند دعايش را مستجاب مى كند. (۱۳) منتها ما حس می کنیم که استجابت صرفا به معنای دریافت کردنِ همان چیزی ست که می خواهیم و شیطان هم از این باور انسان سوءاستفاده کرده و ناامیدی را به او القا می کند. در حالیکه رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «در حوائج خود به درگاه خدا فزع كنيد و در ناملايمات خود به او پناهنده شويد و به درگاهش تضرع نموده و او را بخوانيد، كه دعا مغز عبادت است؛ و هيچ مؤمنی نيست كه خدا را بخواند مگر آنكه دعايش را مستجاب میکند؛ آنهم يا به فوريت، كه در نتيجه ثمره اش در دنيا عايد او می شود، و يا با مدت كه در نتيجه ثمره اش در آخرت عايدش می شود، و يا حداقل ثمره آن را به مقدار دعايش كفاره گناهانش قرار می دهد. البته همه اينها در صورتى است كه از خدا گناه نخواهد.» (۱۴)
در حقیقت شما باید تمام وظایف خودتان را انجام داده و در نهایت همه چیز را به خداوند بسپارید. باور داشته باشید که خداوند قادر متعالی ست که تمام کائنات تحت حمایت و قدرت اوست، بیشتر از هر کسی به مصالح شما آشناست و بهترین ها را برای شما می پسندد. کسانی که به این باور رسیده اند، در زمان سختی ها از یک حس آرامش و اعتماد درونی لذت برده و کوچکترین ناراحتی حس نمی کنند، چون یقین دارند که اگر هم الان رنجی تحمل می کنند، درست مثل رنجِ جراحی ست که به دنبالش بهبودی و سلامت را به دنبال خواهد داشت. رحمت الهی دائما در حال بارش است. این شما هستید که باید با حسن ظن نسبت به او، ظرفیت دریافت این فیوضات را در خودتان ایجاد کنید. با سوءظن نسبت به خداوند و ناامیدی از رحمت او، فقط خودتان را از این رحمات و برکات محروم ساخته اید.
پی نوشت:
۱. ليثى واسطى، على بن محمد؛ عيون الحكم و المواعظ (لليثي)؛ انتشارات دار الحديث؛ قم، ۱۳۷۶؛ ص ۲۵۱
۲. سوره بلد، ۴
۳. محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، مترجم شیخی، حمیدرضا، موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، قم، ج ۴، ص ۵۴۹
۴. سوره نجم، ۳۹
۵. سوره نجم، ۴۰
۶. محمدی ری شهری، محمد؛ حکمت نامه پیامبر اعظم؛ موسسه علمی دارالحدیث؛ قم ۱۳۸۶؛ ج ۱۰؛ ص ۲۰۸
۷. محمدی ری شهری، محمد؛ میزان الحکمه؛ مترجم شیخی، حمیدرضا؛ انتشارات دارالحدیث، قم ۱۳۸۹؛ ج ۶؛ ص ۱۵۱
۸. گفتار حکیمانه، مرتضی فرید تنکابنی؛ دفتر نشر فرهنگ اسلامی؛ تهران، ۱۳۷۰؛ ص ۱۰۱
۹. سوره انشراح، ۵
۱۰. سوره انشراح، ۶
۱۱. مرکز تنظیم و نشر آثار آیه الله بهجت؛ https://bahjat.ir/fa/content/10635
۱۲. سوره مومن،۶۰
۱۳. محمدی ری شهری، محمد؛ نهج الدعاء؛ مترجم شیخی، محمدرضا؛ نشر دارالحدیث؛ قم، ۸۹؛ ج ۱؛ ص ۴۱۴
۱۴. ابن فهد حلی، احمد بن محمد، عده الداعی و نجاح الساعی، تصیحس موحدی قمی، احمد، انتشارات دارالکتاب الاسلامی، بیروت، ص ۴۰ و ۴۱.