پرسش: آیا می توان گفت هر کاری حتما شری دارد ؟
پاسخ:
در این مورد دو نکته را باید توجه کرد:
نخست اینکه دنیا به صورتی است که سختی و راحتی با هم ممزوج شده است. چنانکه در روایتی از امیرالمومنین(علیه السلام) بیان شده است:
" الدنيا دَارٌ بِالْبَلَاءِ بالبلاء معروفه " دنیا با بلاها شناخته میشود.(1)
دوم اینکه نگاه به شر در این قضیه خیلی موثر است. اینکه مراد ما از شر چیست. سه احتمال در این مورد وجود دارد:
الف. شر را چیزی میدانیم که آنرا نمیپسندیم و ما را به سخت می اندازد.
ب. شر تنها به حادثه ای اطلاق میشود که موجب گناه میشود
ج. به رویدادی اطلاق میشود که موجب شقاوت انسان میشود.
به نظر میرسد که اطلاق شر به دسته نخست در دین اسلام مورد قبول نیست. چنانکه خداوند متعال در قران کریم بیان میکند که ادراک انسان نسبت به خیر و شر گاهی نادرست است. به همین جهت گاهی انسان چیزی را دوست ندارد در حالیکه به نفع اوست و خیر او را در پی دارد و گاهی چیزی را خیر نمی‌پندارد در حالیکه برای او شر است:
« عَسى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ عَسى أَنْ تُحِبُّوا شَيْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَكُمْ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ »(2): و بسا چيزى را خوش نمى‌داريد و آن براى شما خوب است، و بسا چيزى را دوست مى‌داريد و آن براى شما بد است، و خدا مى‌داند و شما نمى‌دانيد.
اطلاق شر حتی به صورت دوم نیز از نظر دینی کاملا مورد قبول نیست. چنانکه در برخی روایات بیان شده است که گاهی اوقات خداوند بنده مومنش را به گناهی مبتلا میکند که تا دچار عجب و غرور نشود:
« «انّ اللّه تعالی علم انّ الذّنب خیر للمؤمن من العجب و لو لا ذلک ما ابتلی مؤمنا بذنب ابدا»:(3) خدای تعالی می‌دانست که گناه از عجب و خودپسندی برای مومن بهتر است و اگر چنین نبود هرگز مؤمنی را به گناه مبتلا نمی‌کرد.
بنابراین، نمیتوان به صورت مطلق حکم به شر بودن هر گناهی و در هر موقعیتی کرد.
بر اساس این دو نکته، پاسخ سوال شما این است که
اگر مراد ما از شر، سختی باشد، این امر کاملا ممکن است و حتی نماز خواندن برای غالب انسانها باعث سختی است. اما نکته مهم اینجاست که نمیتوان به صورت یک قاعده کلی چنین حکم کرد که هر کاری در دنیا با سختی همراه است.
و اگر مراد ما از شر، تحقق گناه یا شقاوت باشد، این مسئله درست نیست و کارهای زیادی هستند که مستلزم گناه و شقاوت نیستند.
پی نوشتها:
1. تمیمی، عبدالواحد، تصینف غرر الحکم و درر الکلم، قم، دفتر تبلیغات، 1366ش، ص134
2. سوره بقره، آیه 216
3. شیخ مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، تصحیح علی اکبر غفاری و محمود زرندی، قم، الموتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، 1413ق، ص242.