پرسش:
طریقه صحیح دعا کردن چیست؛ در پیشگاه خداوند، ائمه و پیامبران را واسطه قرار بدهیم یا از ائمه بخواهیم که حاجت ما را از خداوند بخواهند؟
پاسخ:
«يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسيلَةَ وَ جاهِدُوا في سَبيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُون»
اى كسانى كه ايمان آورده ايد! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهيزيد! و وسيله اى براى تقرب به او بجوئيد! و در راه او جهاد كنيد، باشد كه رستگار شويد.(1)
با سلام و درود
«الْوَسيلَةَ» در آیه شریفه، مصادیق متعددی دارد، از جمله، ایمان، توحید، عمل صالح، عبادات، نماز، جهاد، و... و یکی از آن مصادیق، مقام و جایگاه اولیای الهی است.
وقتی نماز، جهاد، عمل صالح و... می توانند وسیله و واسطه برای ما در درگاه الهی باشند، معنایش این نیست که آن ها حاجت ما را بخواهند بلکه معنایش این است که ما بوسیله انجام اعمال صالح و با ایمان صحیح، می توانیم رضایت و توجه خداوند متعال را جلب نموده و زمینه استجابت دعایمان را فراهم کنیم.
در دعا کردن، ما در درگاه الهی، آبرو و مقام و جایگاه حضرات معصومین (علیهم السلام) را واسطه قرار می دهیم تا به برکت و واسطه آبروی آن ها، خداوند متعال به ما لطف فرموده و زمینه استجابت دعایمان فراهم شود.
به بیان دیگر؛ ما آن ها را واسطه قرار می دهیم تا در درگاه الهی برای ما شفاعت کنند و دعایمان بیشتر در مظان استجابت قرار بگیرد.
به این فراز از دعای توسل، توجه فرمایید:
«اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ وَ أَتَوَجَّهُ إِلَيْكَ بِنَبِيِّكَ نَبِيِّ الرَّحْمَةِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) يَا أَبَا الْقَاسِمِ يَا رَسُولَ اللَّهِ يَا إِمَامَ الرَّحْمَةِ يَا سَيِّدَنَا وَ مَوْلَانَا إِنَّا تَوَجَّهْنَا بِكَ إِلَى اللَّهِ وَ تَوَسَّلْنَا بِكَ إِلَى اللَّهِ وَ اسْتَشْفَعْنَا بِكَ إِلَى اللَّهِ وَ قَدَّمْنَاكَ بَيْنَ يَدَيْ حَاجَاتِنَا يَا وَجِيهاً عِنْدَ اللَّهِ اشْفَعْ لَنَا عِنْدَ اللَّه»
خدایا از تو درخواست دارم و به سویت روی آوردم به وسیله پیامبرت، پیامبر رحمت محمّد (درود خدا بر او و خاندانش) ای ابا القاسم، ای فرستاده خدا، ای پیشوای رحمت، ای آقا و مولای ما، به تو رو آوردیم و تو را واسطه قرار دادیم و به سوی خدا تو را وسیله ساختیم و تو را پیش روی حاجاتمان نهادیم؛ ای آبرومند نزد خدا، برای ما نزد خدا شفاعت کن.
در این دعا می خواهیم آن آبرومندان در درگاه الهی، شفیع و واسطه ما نزد خداوند باشند «يَا وَجِيهاً عِنْدَ اللَّهِ اشْفَعْ لَنَا عِنْدَ اللَّه»؛ ای آبرومند نزد خدا، برای ما نزد خدا شفاعت کن.
مقام و جایگاه معصومین (علیهم السلام) در دعا
در روایات، تعلیم داده شده که دعا را این گونه آغاز کنیم:
«اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِحَقِ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّد...»؛ بار خدايا از تو خواهم به حق محمد و خاندان محمد... .(2)
«يَا اللَّهُ يَا اللَّهُ يَا اللَّهُ أَسْأَلُكَ بِحَقِ مَنْ حَقُّهُ عَلَيْكَ عَظِيم...»؛ یا اللّٰه يا اللّٰه يا اللّٰه از تو خواهش دارم به حق كسى كه بر تو حق بزرگ دارد... .(3)
«اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِحَقِ مُحَمَّدٍ وَ عَلِيٍّ فَإِنَّ لَهُمَا عِنْدَكَ شَأْناً مِنَ الشَّأْنِ وَ قَدْراً مِنَ الْقَدْرِ فَبِحَقِّ ذَلِكَ الشَّأْنِ وَ بِحَقِّ ذَلِكَ الْقَدْر...»؛ بار خدايا از تو خواهم به حق محمد و على، زيرا آن ها در نزد تو مقامى ارجمند و قدر و اعتبارى بسزا دارند، به حق آن مقام و به حق آن مقدرة، ... .(4)
نکته:
خواسته و دعای ما از خداوند متعال است ولی از او می خواهیم به حق و مقام معصومین (علیهم السلام) دعای ما را مستجاب فرماید.
توجه:
استجابت دعا آداب و شرائطی دارد، هم چنین اموری می توانند مانع از استجابت دعا شوند؛ به همین خاطر در روایات معصومین (علیهم السلام) موارد بسیاری است که شرائط و آداب دعا را بیان فرموده و نیز موانع استجابت دعا را متذکر شده، تا ما با رعایت آن ها بتوانیم دعایمان را به مرحله اجابت، نزدیک تر کنیم.
لذا این که موظف به رعایت آن ها هستیم، معنایش این است که خودمان باید دعا کنیم، نه این که در موقع دعا، حضرات معصومین (علیهم السلام) از طرف ما دعا انجام بدهند.
روش دعا کردن
به این روایت توجه فرمایید:
عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: قُلْتُ لَهُ آيَتَانِ فِي كِتَابِ اللَّهِ لَا أَدْرِي مَا تَأْوِيلُهُمَا فَقَالَ وَ مَا هُمَا؟ قَالَ قُلْتُ قَوْلُهُ تَعَالَى "ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ" ثُمَّ أَدْعُو فَلَا أَرَى الْإِجَابَةَ. قَالَ فَقَالَ لِي أَ فَتَرَى اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَخْلَفَ وَعْدَهُ؟ قَالَ قُلْتُ لَا.
... أَمَا إِنَّكُمْ لَوْ أَطَعْتُمُوهُ فِيمَا أَمَرَكُمْ بِهِ ثُمَّ دَعَوْتُمُوهُ لَأَجَابَكُمْ وَ لَكِنْ تُخَالِفُونَهُ وَ تَعْصُونَهُ فَلَا يُجِيبُكُمْ؟!
... وَ لَوْ دَعَوْتُمُوهُ مِنْ جِهَةِ الدُّعَاءِ لَأَجَابَكُمْ وَ إِنْ كُنْتُمْ عَاصِينَ قَالَ قُلْتُ وَ مَا جِهَةُ الدُّعَاءِ؟
قَالَ إِذَا أَدَّيْتَ الْفَرِيضَةَ مَجَّدْتَ اللَّهَ وَ عَظَّمْتَهُ وَ تَمْدَحُهُ بِكُلِّ مَا تَقْدِرُ عَلَيْهِ
وَ تُصَلِّي عَلَى النَّبِيِّ (صلی الله علیه و آله) وَ تَجْتَهِدُ فِي الصَّلَاةِ عَلَيْهِ وَ تَشْهَدُ لَهُ بِتَبْلِيغِ الرِّسَالَةِ
وَ تُصَلِّي عَلَى أَئِمَّةِ الْهُدَى (علیهم السلام)
ثُمَّ تَذْكُرُ بَعْدَ التَّحْمِيدِ لِلَّهِ وَ الثَّنَاءِ عَلَيْهِ وَ الصَّلَاةِ عَلَى النَّبِيِّ (صلی الله علیه و آله) مَا أَبْلَاكَ وَ أَوْلَاكَ وَ تَذْكُرُ نِعَمَهُ عِنْدَكَ وَ عَلَيْكَ وَ مَا صَنَعَ بِكَ فَتَحْمَدُهُ وَ تَشْكُرُهُ عَلَى ذَلِكَ
ثُمَ تَعْتَرِفُ بِذُنُوبِكَ ذَنْبٍ ذَنْبٍ وَ تُقِرُّ بِهَا أَوْ بِمَا ذَكَرْتَ مِنْهَا وَ تُجْمِلُ مَا خَفِيَ عَلَيْكَ مِنْهَا فَتَتُوبُ إِلَى اللَّهِ مِنْ جَمِيعِ مَعَاصِيكَ وَ أَنْتَ تَنْوِي أَنْ لَا تَعُودَ وَ تَسْتَغْفِرُ مِنْهَا بِنَدَامَةٍ وَ صِدْقِ نِيَّةٍ وَ خَوْفٍ وَ رَجَاءٍ
وَ يَكُونُ مِنْ قَوْلِكَ اللَّهُمَّ إِنِّي أَعْتَذِرُ إِلَيْكَ مِنْ ذُنُوبِي وَ أَسْتَغْفِرُكَ وَ أَتُوبُ إِلَيْكَ فَأَعِنِّي عَلَى طَاعَتِكَ وَ وَفِّقْنِي لِمَا أَوْجَبْتَ عَلَيَّ مِنْ كُلِّ مَا يُرْضِيكَ فَإِنِّي لَمْ أَرَ أَحَداً بَلَغَ شَيْئاً مِنْ طَاعَتِكَ إِلَّا بِنِعْمَتِكَ عَلَيْهِ قَبْلَ طَاعَتِكَ فَأَنْعِمْ عَلَيَّ بِنِعْمَةٍ أَنَالُ بِهَا رِضْوَانَكَ وَ الْجَنَّةَ
ثُمَّ تَسْأَلُ بَعْدَ ذَلِكَ حَاجَتَكَ فَإِنِّي أَرْجُو أَنْ لَا يُخَيِّبَكَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَى. (5)
«عثمان بن عيسى» به نقل از برخى از اصحاب امام صادق (عليه السلام) آورده است:
به حضرت عرض كردم: دو آيه در كتاب خدا هست كه من تأويل آن ها را نمى دانم. حضرت فرمود: آن دو كدامند؟ عرض كردم: آیه «ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ» (مرا بخوانيد، تا دعايتان را اجابت كنم)، ولى من دعا مى كنم و مستجاب نمى گردد. حضرت فرمود: آيا مقصودت اين است كه خداوند - تبارك و تعالى- خلف وعده مى نمايد؟ عرض كردم: خير.
... توجه داشته باش كه اگر شما از دستورات خداوند اطاعت مى كرديد و سپس دعا مى نموديد، مسلّما خداوند دعاى شما را مستجاب مى فرمود، ولى چون مخالفت و نافرمانى خدا را مى كنيد لذا او دعايتان را مستجاب نمى نمايد.
... و اگر از سمت و سوى دعا او را مى خوانديد، حتما دعاى شما را اجابت مى نمود، اگر چه نافرمان و گناهكار باشيد.
راوى مى گويد، عرض كردم: روش دعا كردن چيست؟
حضرت فرمود: هنگامى كه نماز واجب را بجا آوردى، ستايش خدا را نموده و او را به بزرگى ياد كن و با تمام توان مدح و ثنايش را بگو،
و بر پيامبر اكرم (صلّى اللَّه عليه و آله) صلوات فرست و در صلوات بر او نهايت كوشش را بكن، و گواهى بده كه حضرتش، رسالت خويش را به خوبى تبليغ نموده،
و بر ائمّه هدى (عليهم السّلام) درود بفرست،
بعد از ستايش و ثناى خداوند و صلوات بر پيامبر اكرم (صلّى اللَّه عليه و آله) عطايا و نيكی هاى خداوند نسبت به خود را ياد آور شده و نعمت هاى او را ذكر كن، آن گاه خدا را ستايش نموده و او را بر تمام اين امور شكرگزارى كن،
و بعد به تك تك گناهانت اعتراف نموده و به آن ها و يا به هر كدام كه به ياد دارى اقرار نما و به گناهانى كه از يادت رفته و بر تو پوشيده است به صورت اجمالى اقرار كرده و از تمامى گناهانت به درگاه خداوند توبه كن، و تصميم بگير كه هرگز به سوى آن ها باز نگردى، و با حالت پشيمانى و نيّت صادق و احساس هراس و اميدوارى، از تمامى گناهانت طلب آمرزش كن.
و بخشى از گفتارت اين باشد: خداوندا، از گناهانم به درگاه تو پوزش مى خواهم، و از تو طلب آمرزش نموده و به سوى تو توبه مى كنم، پس مرا بر فرمانبرى از خود يارى فرما، و بر هر عمل كه موجب خشنودى توست و بر من واجب نموده اى، موفّقم گردان، زيرا من هيچ كس را نديده ام كه به چيزى از اطاعتت نايل شده باشد، مگر اين كه تو پيش از آن، نعمتت را بر او ارزانى داشته اى، پس نعمتى را بر من ارزانى دار كه به واسطه آن به خشنودى و بهشتت نايل گردم.
و بعد از همه اين ها، خواسته هاى خويش را مسألت كن، و من اميدوارم كه - ان شاء اللَّه تعالى- خداوند تو را محروم برنگرداند.(6)
پی نوشت ها:
1. مائده: 5/ 35.
2. کلینی، الكافي، محقق/مصحح: غفاری و آخوندی، انتشارات دارالکتب اسلامیه ـ تهران، 1407ق، چاپ چهارم، ج 2، ص 549، ح 11.
3. همان، ج 2، ص 553، ح 11.
4. همان، ج 2، ص 562، ح 21.
5. ابن طاووس، على بن موسى، فلاح السائل و نجاح المسائل، ناشر: بوستان كتاب ـ قم، 1406ق، چاپ اول، ص 38 و 39.
6. محمد روحی، ادب حضور (ترجمه فلاح السائل)، ناشر: انتشارات انصارى ـ قم، 1380ش، چاپ اول، ص 86 – 88.