پرسش:
چرا در رکوع نماز میگوییم «سبحان ربی العظیم و بحمده» و در سجده میگوییم سبحان ربی الاعلی ...»؟ معنی دو کلمه «عظیم» و «أعلی» چه فرقی با هم دارد؟
پاسخ:
در پاسخ گفتنی است: علت اصلی اینکه در رکوع، ذکر شریف «سبحان ربی العظیم و بحمده» و در سجده ذکر متعالی «سبحان ربی الاعلی و بحمده» را می گوییم اینست که در روایات به این امر سفارش شده است. زیرا زمانی که خداوند تبارک و تعالی "فسبح باسم ربک العظیم" را نازل کرد پیغمبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند این ذکر را در رکوع خود بگویید و زمانی که خداوند "سبح اسم ربک الاعلی" را نازل کرد، پیامبر (صلوات الله علیه) فرمود این ذکر را در سجده های خود بگویید. (1) البته این مطلب، بدین معنا نیست که این امر عاری از حکمت باشد که در ادامه به نکاتی اشاره می کنیم:
در ابتدا شایسته است معنای این دو ذکر را بدانیم: ترجمه ذکر رکوع: "پروردگار بزرگ من از هر عیب و نقصی پاک و منزه است و من مشغول ستایش او هستم". و ترجمه ذکر سجده: "پروردگار از همه کس بالاتر می باشد و از هر عیب و نقصی پاک و منزه است و من مشغول ستایش او هستم". اما این که چرا در رکوع از صفت "عظیم" و در سجده از صفت "اعلی" استفاده می کنیم؟ در جواب باید گفت؛ رکوع در نماز، تعظیمی در برابر خداوند است و ما با هر رکوع تعظیمی را در مقابل خداوند انجام می دهیم. تعظیم در مقابل چیزی به این معنا است که ما معتقد به عظمت آن هستیم و در مقابل این عظمت سر تعظیم در مقابل او خم می کنیم. و این امر، تناسب بین ذکر رکوع و اصل رکوع را نشان می دهد. سجده نیز به عنوان عالی ترین و بهترین حالت یک شخص در عبادت خداوند، از فلسفه بسیاری برخوردار است. ما در سجده هفت عضو حساس خود را بر روی زمین می گذاریم و در مقابل خداوند علیِّ اعلی به خاک می افتیم و کوچکی خود را در برابر او اعلام می کنیم. حال اگر در این حالت خاضعانه و خاشعانه با ذکر صفت اعلی برای خداوند، به بلند مرتبه بودن او اذعان کنیم و اقرار نماییم که خداوندا تو از همه کس بالاتری، حالت بندگی بسیار بالایی به وجود می آید، و این حالت بهترین حالت انسان برای بندگی خداوند است.
پی نوشت ها:
1. شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج 1، ص 31، انتشارات جامعه مدرسین، قم، 1413 هـ. ق.