پرسش:
آیا قوم لوط همیشه در آتش عذاب جهنم باید بسوزند یا بر اساس دیدگاهی که معتقد است افراد گناهکار بعد از مدتی تحمل عذاب، به بهشت می روند ایشان نیز از عذاب رهایی می یابند؟
پاسخ:
در پاسخ نکاتی را تقدیم می کنیم:
اولاً قوم لوط، مکرر پیامبرشان را انکار و تکذیب می کردند و به روشهای مختلفی او را مورد اذیت و آزار قرار می دادند. ایشان، علاوه بر کفر و انکار و تکذیب خداوند و پیامبرشان، گرفتار اعمال زشت و ناپسند و گناهان بزرگی بودند از این رو، به کیفر کفر و نافرمانی شان دچار عذاب الهی شده و نابود شدند. از جمله گناهان و گمراهی هایی که قوم لوط گرفتار بودند عبارت بود از: 1. بی منطقی و حق ناپذیری.(1) 2. ظلم و ستم .(2) 3. جسوری و اصرار در ارتکاب معاصی.(3) 4. منحرف و اسراف گر.(4) 5. تهدید کننده پیامبر خدا.(5) فلذا چون با چنین وضعیتی مرگ را ملاقات کردند برای همیشه از رحمت الهی محروم و در عذاب الهی جاودانند. چنانکه خداوند در آیات مکرری از قرآن مجید، به عذاب جاودان و همیشگی گروه های مختلفی اشاره کرده است: 1. کافران، 2. مشرکان، 3. منافقان، 4. مرتدان، 5. تکذیب کنندگان آیات خدا، 6. دشمنان خدا و پیامبر خدا (ص)، 7. ستمگران، 8. نافرمانان از دستور خدا و رسول (ص)، 9. شقاوتمندان، مجرمان و گنه کاران 10. رباخواران و ...(6)
ثانیاً از طرفی درست است که در قرآن کریم، تصریح شده: «إِن‌َّ اللَّه‌َ لاَ یغْفِرُ أَن یشْرَک بِه‌ِ وَیغْفِرُ مَا دُون‌َ ذَلِک لِمَن یشَآءُ؛ (7) خداوند [هرگز] شرک را نمی‌بخشد! و کم‌‌تر از آن را برای هر کس بخواهد [و شایسته بداند] می‌بخشد!». با این وجود، يكي از متقن ترين ادلّة طرفداران خلود، وجود آيات فراوان در قرآن كريم است كه نسبت به جاودان بودن كيفر كفار دلالت تام و صريح دارد و با تعابير مختلفي اين مدّعا را اثبات مي كند. نظير تعابير ذيل:«فالذين فيها» «نخلّدفيه» «دارالخلد» «عذاب الخلد» «عذاب مقيم» «و لا يخف عنهم العذاب» «ما هم بخارجين من النار» ، و ده ها تعبير ديگر. به طوري كه كلمة «خلود» با مشتقاتش، بيش از سي بار در قرآن استعمال شده است. كه در آيات مختلف خداوند متعال به طور صريح و بي پرده سخن از عذاب جاودانة كفار و عدم خروج از جهنّم و عدم تخفيف عذاب به ميان مي آورد و در پاسخ اهل كتاب كه معتقد بودند: عذاب الهي براي آنها موقت است. خداوند ضمن خط بطلان كشيدن بر اين توهم باز به مسأله خلود تأكيد مي كند.(8) و دليل معتبر و متقن ديگر بر خلود، عبارت است از روايات متواتر «نبوي» كه از فريقين منقول است و نيز روايات متواتر اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ كه در دلالت بر خلود، مانند آيات الهي صريح و نص هستند. (9) فلذا بر اساس صریح آیات و روایات دینی، عده ای از جهنمیان هم هستند که به عذاب ابدی گرفتار بوده، امکان نجات از دوزخ را ندارند. چنانکه از معصوم(علیه السلام) نقل شده است: «مؤمنان گناهکار روزى از جهنم خارج خواهند شد».(10) اما اگر گناه به گونه اى در او اثر کرده باشد که او را به حدّ کفر رسانده باشد، براساس آيات قرآنى(11) و روايات(12) گرفتار جهنم ابدى خواهد شد.(13) ضمن آنکه آیه مذکور گویای آنست که مشرک را، علیرغم اینکه به وجود خدا درجه نازله ای از ایمان دارد نمی بخشد و دیگران از اهل ایمان را که دچار معاصی و گناهانی باشند می بخشد، وقتی خداوند مشرکان را علیرغم دارا بودن مرتبه ای از ایمان نمی بخشد چگونه کسانی را که عمری عالمانه و عامدانه در کفر و انکار و تکذیب آیات و انبیاء الهی و ظلم و ستم و فساد و صد عن سبیل الله غوطه ور بوده و ماهیت حقیقی روح انسانی شان با احاطه گناه مسخ شده را می بخشد.
ثالثاً ما یک وقتی در باره مجازاتهای قراردادی و اعتباری صحبت می کنیم فلذا در این گونه مجازاتها همه گفته اند باید بین جرم و کیفر تناسب وجود داشته باشد. مانند مجازات شرابخوار و دزد و ... اما گاهی در باره مجازات هایی صحبت می کنیم که یا عین جرم و گناه افراد، تجسم و عینیّت می یابد. (تجسم اعمال) مثلاً کسی که همه عمر کفر ورزیده، یا به انکار و مخالفت با دین الهی و راه پیامبران پرداخته، تجسم آن خلود در دوزخ الهی است. و یا گاهی سخن از مجازات هایی است که با عمل، رابطه تکوینی، یا علت و معلولی دارد، مثلاً بین خوردن سمّ و مسموم شدن یا فروکردن شیء تیز در چشم رابطه تکوینی وجود دارد، هر کسی در چنین وضعیتی قرار بگیرد باید نتیجه و عواقب سوء آن را دائماً بصورت تکوینی و حقیقی متحمل شود. فلذا کسانیکه در تمام طول عمر، گرفتار گناه شرک و کفر و نفاق و انکار خدا و رسول و صد عن سبیل الله و ... بوده اند اگر بدون توبه از دنیا بروند نتیجه و عاقبت تکوینی آن، خلود در آتش جهنم است.
پی نوشت ها:
1. اعراف/ 82.
2. توبه/ 70؛ عنکبوت/ 31.
3. هود/ 78.
4. اعراف/ 81.
5. حجر/ 70.
6. برای مطالعه بیشتر ر.ک: آیة الله جوادی آملی،تفسیر موضوعی قرآن ج 5(معاد در قرآن)، نشر اسراء، قم، بی تا،
7. نساء (4) آیه 48.
8. ر.ک: بقره/ 39، 81، 80، 162، 161، مائده/ 37، يونس/ 52.
9. مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، دار احیاء التراث العربی، بیروت، لبنان، بی تا، ج 8، ص 351؛ صدوق، توحيد، نشر علویون، قم، 1388، باب الافعال، ذيل حديث 13.
10. بحارالانوار، پیشین، ج 8، ص 346.
11. نگا: بقره 2، آيات 39، 81، 80، 162و 161؛ مائده (5)، آيه 37؛ يونس (10) آيه 52 و… .
12. نگا: بحارالانوار، پیشین، ج 8، صص 351 ـ 362 و… .
13. در باب جهنم و مسائل مرتبط با آن، ر.ک: محمد حسن قدردان قراملکى، جهنم چرا؟، مركز نشر دفتر تبليغات اسلامي حوزة علميه قم.