پرسش:
آیا انسان همیشه در هر جایگاهی، حتی در آخرت نیازمند است؟ ما در بهشت بی نیاز هستیم یا نیازمندی هستیم که از عهده نیازمان برمی آییم؟ اگر نیازمندیم، آیا این نیازمندی دائمی باعث ناراحتی انسان در بهشت نمیشود؟
سوال دیگر آن که نیازمندی در آخرت چه انطباق و ارتباطی با هرم نیازمندی های مزلو دارد؟
پاسخ:
نیازمندی در ذات انسان است و هرگز از بین نمیرود، یعنی تبدیل انسان به یک موجود بی نیاز اساسا نشدنی است، اگرچه ممکن است سنخ این نیازها تفاوت کند، مثلا انسان در عالم برزخ که فقط روحانی است نیازهای جسمانی او برطرف می شود، ولی با این حال بی نیاز نیست. اصل وجود انسان و اوصاف و افعال آن همواره چیزی است که انسان برای داشتن آنها به غیر نیازمند است و هرگز از بین نمی رود. انسانی که در وجودش به غیر نیازکند است، نمی تواند در اوصاف و افعالش بی نیاز باشد.
اما نکته ای که باید به آن دقت کرد این است که صرف این نیازمند بودن موجب ناراحتی نیست، آنچه که موجب ناراحتی است عدم تأمین نیازهای انسان یا دشوار بودن تأمین آنها است. انسان از اینکه نیاز به غذا و همسر و مانند آن دارد ناراحت نیست، اما اگر دسترسی به این نیازها با مشکل مواجه شود، این مسئله است که او را ناراحت می کند.
نکته دیگر این که بسیاری از آنچه در دنیا به عنوان نیاز مطرح است در آخرت به عنوان نیاز مطرح نیست، و اموری مثل ارتباط جنسی و خوردنی و مانند آن هرگز تحت عنوان رفع نیاز مطرح نیستند، اینها شکل نعمت و لذت را به خود می گیرند، یعنی اینطور نیست که انسان از غذاها و میوه های بهشتی که بهره میبرد مثل دنیا برای تقویت جسمی و زنده ماندن باشد، یا بهره بردن از همسران هشتی برای بقای نسل باشد، بنابراین نه تنها اسباب ناراحتی نیستند، بلکه اسباب رضایت هستند.
اما برای تطبیق این هرم نیازهای مزلو با نیازهای انسان در آخرت قطعا تفاوت هایی وجود دارد، به عنوان مثال نیازهای معنوی و میل به پرستش و تکیه به یک موجود برتر که یک گرایش فطری است در این مقوله گنجانده نشده، در حالی که بالاترین نعمت بهشت دانسته شده است.
نیازهای فیزیولوژی و جسمی هم همان طور که عرض شد در آخرت در قالب نیاز مطرح نیستند، بلکه شکل نعمت و لذت به خود می گیرند، یعنی بر خلاف دنیا که ارضای اینها در حکم ارضای نیازهای انسان است، در آخرت در حکم لذت و نعمت هستند.
همچنین اگر درست منظور از نیاز به احترام را فهمیده باشم باید عرض کنم این نیاز هم اگرچه مطلوب و مطابق با طبع انسان است، اما یک نیاز اساسی نیست، اتفاقا از نظر دینی یک انسان زمانی به رشد رسیده است که ریشه این نیاز را در درون خود کشته باشد، و احترام یا بی احترامی دیگران برای او فرقی نکند.
آنچه که موضوعیت دارد احساس رضایت است، اگر این احساس رضایت از درون تأمین نشود نیازمند القای آن از بیرون است، همانطور که اگر کسی دچار خشکی پوست شد این رطوبت باید از بیرون به پوست برسد، بنابراین در اکثر مردم بخشی از این احساس رضایت از بیرون تأمین میشود، و البته چنین کسی با دیدن بی احترامی از بیرون هم دچار تلاطم و ناراحتی خواهد شد.
اما کسی که به واسطه ایمان قوی از درون احساس رضایت کند اگر تمام جامعه بی احترامی نثارش کرده و اعلام نارضایتی کنند شخصیت او ذره ای دچار تلاطم نمیشود، این شخص خودش را به احترام دیگران وابسته نکرده است تا با بی احترامی دیگران به هم بریزد.
اما نیاز به امنیت و آرامش یک نیازی اساسی است که اختصاصی به دنیا یا آخرت ندارد، انسان در آخرت هم نیاز به امنیت دارند، و این نعمتی است که اهل جهنم از آن محروم هستند. و همچنین از ظاهر آیات و روایات فهمیده میشود نیازهای اجتماعی نیز در آخرت هم وجود دارد، و این ارتباط عاطفی پابرجاست، همانطور که قرآن به عنوان یکی از پاداش های اخروی میفرماید: «وَ الَّذينَ آمَنُوا وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّيَّتُهُمْ بِإيمانٍ أَلْحَقْنا بِهِمْ ذُرِّيَّتَهُم»؛ كسانى كه ايمان آوردند و فرزندانشان به پيروى از آنان ايمان اختيار كردند، فرزندانشان را (در بهشت) به آنان ملحق مى کنیم(1)
پی نوشت ها: