پرسش: لطفا چند مورد از باقیات صالحات را بفرمایید.
پاسخ: واژه ی «باقیات صالحات» یک اصطلاح قرآنی ست و خداوند در قرآن باقیات صالحات را پایدار و باقی ماندنی توصیف کرده است.
«وَ يَزِيدُ اللَّهُ الَّذِينَ اهْتَدَوْا هُدًى وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ مَرَدًّا»؛ و خداوند كسانى را كه هدايت يافته اند بر هدايتشان مى افزايد و نيكي هاى ماندگار نزد پروردگارت از حيث پاداش بهتر و خوش فرجامتر است. (۱)
«الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا»؛ مال و پسران زيور زندگى دنيايند و نيكي هاى ماندگار از نظر پاداش نزد پروردگارت بهتر و از نظر اميد [نيز] بهتر است. (۲)
به طور کلی آثار اعمال انسان دو گونه اند. یا ماندگار و پایدارند؛ و یا از بین رفتنی و ناپایدار. از بین اعمالی که آثارشان باقی ماندنی و پایدار است، آنهایی که با مبنای الهی و خدایی انجام شده و شایسته ی پاداش هستند، تحت عنوان باقیات صالحات قرار می گیرند. شرطِ اینکه عملی در زمره ی باقیات صالحات قرار گیرد، اینست که خالصانه و برای خدا انجام شوند. علامه طباطبائی (رحمه الله علیه) در این مورد می فرمایند: «باقیات صالحات؛ اعمال صالحى است که نزد خدا محفوظ مى ماند و باعث شکر و اجر عظیم خداوند مى شود» (۳)
همچنین می فرمایند: « اعمال آدمى براى آدمى باقى مى ماند و از آن به باقیات یاد می شود. حال اگر آن عمل صالح باشد باقیات صالحات خواهد بود، و این گونه اعمال نزد خدا ثواب بهترى دارد، چون خداى تعالى در قبال آن به هر کس که آن را انجام دهد پاداش خیر مى دهد و نیز نزد خدا بهترین آرزو را متضمن است» (۴)
قرآن می فرماید: «ما عِنْدَكُمْ يَنْفَدُ وَ ما عِنْدَ اللَّهِ باقٍ وَ لَنَجْزِيَنَّ الَّذينَ صَبَرُوا أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما كانُوا يَعْمَلُونَ»؛ آنچه نزد شماست فنا مى شود و آنچه نزد خداست باقى مى ماند. و آنان را كه شكيبايى ورزيدند پاداشى بهتر از كردارشان خواهيم داد. (۵)
مصادیق باقیات صالحات را رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله و سلم) در حدیثی بیان فرموده اند: «إذا ماتَ الإنسانُ انقَطَعَ عَمَلُهُ إلّا مِن ثَلاثٍ: إلّا مِن صَدَقَةٍ جارِيَةٍ، أو عِلمٍ يُنتَفَعُ بِهِ، أو وَلَدٍ صالِحٍ يَدعو لَهُ»؛ هر گاه انسان بميرد، رشته عملش قطع مى شود، مگر سه چيز كه دنباله دارد : صدقه جارى، يا دانشى كه مردم از آن بهره مند شوند، يا فرزند نيكوكارى كه برايش دعا كند. (۶)
اما هر کدام از این سه مورد می تواند مشمول موارد زیادی قرار گیرد. ساختن مدرسه ای که در آن فرزندان مسلمین به علم آموزی بپردازند؛ یک کار عمرانی در جامعه مسلمین؛ ایجاد یک سنت حسنه که تا سالها مردم با عمل کردن به آن در مسیر هدایت و رضایت خداوند باشند؛ و یا تربیت یک انسان به شیوه ی دینی و با خلقیات الهی که می تواند فرزند باشد و یا یک شاگرد.
پی نوشت ها:
۱. سوره مریم، ۷۶
۲. سوره کهف، ۴۶
۳. طباطبایی، سید محمد حسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ دفتر انتشارات اسلامی؛ قم ۱۴۱۷؛ ج ۱۴، ص ۱۰۲
۴. همان، ج ۱۳، ص ۳۱۹
۵. سوره نحل، ۹۶
۶. محمدی ری شهری، محمد؛ حکمت نامه پیامبر اعظم؛ موسسه علمی دارالحدیث؛ قم ۱۳۸۶؛ ج ۴؛ ص290