پرسش:
اسلام کدام یک از این دو نظر را قبول دارد: 1- ما فقط برای گناه نکردن و اطاعت از خدا به این دنیا آمدیم و نباید زیاد به این دنیا اهمیت بدیم و پیشرفت در این دنیا نباید چشم ما را بگیرد و ما را متوجه خودش سازد. 2- مومن واقعی هم در این دنیا و هم در اخرت سعادتمند هست و می توان با زندگی مومنانه شاد بود.
پاسخ:
در اكثر آيات و روايات از دنيا نكوهش شده است:
«وَ مَا هَذِهِ الْحَيَاهًْ الدُّنيَا إلاّ لَهْوٌ وَ لَعِبٌ وَ إنَّ ألدَّارَ ألآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوَانُ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ» اين زندگي دنيا جز سرگرمي و بازيچه نيست، و زندگي حقيقي همانا سراي آخرت است؛ اي كاش مي‌دانستند. (1)
مَنْ كَانَتِ الدُّنْيا هِمَّتَهُ إشْتَدَّتْ حَسْرَتُهُ عِندَ فِرَاقِهَا (كسي كه دنيا همت او باشد، بهنگام مرگ زياد حسرت مي‌خورد) (2)
و در برخي از آیات دنیا ستايش گرديده است:
«وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللهِ» از فضل پروردگار خود روزی بجویید(3) «هُوَ الذی خَلَقَ لَکُم ما فِی الارْضِ جَمیعًا» او کسی است که هر آنچه در زمین است برای شما آفریده است.(4)
در روایات نیز گاهی دنیا، مزرعه آخرت، تجارت‌خانه مردان خدا، مسجد دوستان حق، محل هبوط وحی پروردگار و سرای موعظه و پند شمرده شده: «مسجدُ اَحبّاءِ اللهِ و مصلّی ملائکةِ اللهِ و مهبطُ وحیِ اللهِ و متْجَرُ اولیاءِ الله».(5)
جمع ميان اين دو دسته از آيات و روايات اين است كه اگر دنيا ابزار و وسيله رسيدن به آخرت باشد، از آن ستايش، و اگر دنيا هدف و مطلوب بالذّات باشد، از آن نكوهش شده است.
لذا خداوند‌متعال در قرآن‌كريم مي‌فرمايد: «وَابتَغِ فيمَا آتاكَ اللهُ الدّارَ الآخرهًْ وَلا تَنْسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنيا» (با آنچه كه خدا به تو ارزاني داشته، سراي آخرت را بجوي و بهره خود را از دنيا فراموش مكن) (6)
بله، اگر دنيا هدف انسان باشد در اين صورت اسباب لهو و لعب مي‌شود، و آدمي را به خود وابسته و از آخرت غافل مي‌نمايد، كه اين نوع توجّه به دنيا مورد مذمّت واقع شده است. ولي اگر دنيا نردبان و مزرعه آخرت باشد، در اين صورت نه تنها منفور نيست، بلكه قابل ستايش است.
امام محمد باقر (علیه السلام) چنين دنيايي را بهترين ياري كننده، جهت سعادت و ساختن سراي آخرت مي‌داند.
قَالَ إمَامُ البَاقِر(علیه السلام): نِعْمَ العُونُ، اَلدُّنْيا عَلَي ألآخِرَةِ ؛ دنيا چه خوب ياري‌كننده‌ای، براي آخرت است. (7)
چيزي كه در آيات و روايات ما نكوهش شده وابسته شدن به دنيا است نه داشتن دنيا. چه بسيار افرادي هستند كه سرمايه‌دار مي‌باشند، ولي ذرّه‌اي به آن وابسته نيستند. و چه بسا افراد فقيري كه وابسته به يك لباس خود هستند.
در اسلام مال و ثروت هیچ وقت تحقیر نشده است، نه تولیدش، نه مبادله اش، نه مصرف كردنش؛ بلكه همه اینها تأكید و توصیه شده است و برای آنها شرایط و موازین مقرر شده است و هرگز ثروت از نظر اسلام دور افكندنی نیست بلكه دور افكندنش (اسراف، تبذیر، تضییع مال) حرام قطعی است. اشتباه از آنجا ناشی شده كه اسلام با هدف قرار دادن ثروت و با این كه انسان فدای ثروت شود مخالف است و سخت مبارزه كرده است؛ به عبارت دیگر پول پرستی را و اینكه انسان برده پول باشد محكوم كرده است، به عبارت دیگر اینكه انسان پول را به خاطر خود پول و برای ذخیره كردن و اندوختن بخواهد كه «اَلَّذِینَ یَكْنِزُونَ اَلذَّهَبَ وَ اَلْفِضَّةَ وَ لا یُنْفِقُونَها فِی سَبِیلِ اَللّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلِیمٍ»(8) كه نام این حالت حرص و آز است، و یا پول را فقط برای پر كردن شكم و برای عیاشی و بیكاری و ولگردی بخواهد كه نام آن شهوترانی است. در این حالت پول خواستن توأم است با دنائت و پستی و محو شخصیت انسانی در پول و فقدان هرگونه شخصیت انسانی و شرافت معنوی.
نقطه مقابل، این است كه انسان پول را به عنوان یك وسیله برای فعالیت و عمل و تسهیل و تولید بخواهد. در این صورت پول تابع آن هدف كلی است كه انسان پول را برای آن هدف می خواهد
لقمان به پسرش سفارش می کند: «يَا بُنَيَّ لَا تَدْخُلْ فِي الدُّنْيَا دُخُولاً يَضُرُّ بِآخِرَتِكَ وَلَا تَتْرُكْ تَرْكَاً كَلّاً عَلَي النَّاسِ» (فرزندم آنچنان به دنيا مشغول مشو كه به آخرت تو زيان رساند و همين طور آنگونه هم دنيا را رها مكن كه براي مخارج و نياز خود، محتاج ديگران شوي و بار زحمتت بر دوش ديگران باشد، كه اين هم مذموم است. (9).
در مورد رفتار برخی از ائمه (علیهم السلام) که نقل شده با این که آنها باغهای بسیاری داشته اند ولی با کمترین امکانات زندگی می کردند به عنوان نمونه امام علی(علیه السلام) به یک زندگی بسیار ساده اکتفا می کردند این نوع ساده زیستی برای این بوده است که امام علی(علیه السلام) در آن زمان حاکم بر مردم بوده است و می خواسته در حد افراد پایین جامعه زندگی کند و در مورد ائمه دیگر مثلا امام صادق(علیه السلام) می بینیم که لباس قیمتی می پوشیدند و غذای خوب می خوردند وقتی هم که به ایشان اعتراض می شد که با این که امام علی(علیه السلام) ساده زیست بودند چرا شما این گونه زندگی می کنید؟ فرمودند: شرایط زمان تغییر کرده و سطح مردم از لحاظ رفاهی بالاتر رفته است و شایسته نیست امام لباسی بپوشد که انگشت نمای مردم شود. (10)
پی نوشت ها :
1- عنكبوت: 64 .
2- مجلسی، بحارالأنوار، تراث ، بیروت، 1404، ج74، ص 378 .
3- جمعه : 10 .
4- بقره :29 .
5- نهج البلاغه، حکمت 126 .
6- قصص: 77 .
7- بحارالانوار، ج 70، ص 127 .
8- توبه: 34 .
9- بحارالانوار: ج70 ص 124 .
10- بحارالانوار، ج 47، ص 59 .