پرسش:
برخی افراد جناب «حسن مثنی»فرزند امام حسن مجتبی(علیه السلام) را شخصی منفی معرفی کرده و می گویند او در جریان کربلا با میانجیگری قبیله مادرش زنده ماند،حتی شیخ مفید هم در کتاب ارشاد یکجا از او تعریف و تمجید می کند و در جایی دیگر ایشان را مورد نکوهش و مذمت قرار می دهد.چگونه ممکن است فرزند یک امام معصوم،فردی منفی باشد؟لطفاً در رابطه با درستی یا نادرستی این سخنان، توضیحات مستند ارائه بفرمایید؟
پاسخ:
قبل از بررسی فرمایشات شیخ مفید و علت اختلاف بیانات ایشان در مورد حس مثنی،چند نکته لازم است بیان شود:
1. باید به این واقعیت توجه داشته باشیم که گاهی اوقات مطالبی که نقل می کنند و موضعگیری هایی که انجام می دهند،خیلی تخصصی و کارشناسی شده نمی باشد.حال آنکه برای اظهار نظر پیرامون شخصیتهای تاریخی،بخصوص آنهایی که نقل قولهای ضد و نقیض در موردشان وجود دارد باید با احتیاط بیشتر اظهار نظر کرد.جناب حسن مثنی هم از جمله این شخصیتهاست که در مورد ایشان نقل قولهای مختلفی وجود دارد.
2. اینکه فرزند یک پیامبر یا یک امام بر خلاف سیره پدرش رفتار کند،امر محال و غیر قابل قبولی نیست.نمونه این افراد فرزند حضرت نوح(علیه السلام) می باشد که در قرآن کریم هم بدان اشاره شده و این فرد با اینکه فرزند یکی از پیامبران الوالعزم بود،با پدرش مخالفت کرد و در طوفان غرق شد.
نمونه دیگر جعفر فرزند امام هادی(علیه السلام) و برادر امام عسکری (علیه السلام) است که به کذاب معروف شده است.با اینکه فرزند امام و برادر امام بوده است.
البته این موضوع که فرزند یک پیامبر یا یک امام در مسیری غلط و نادرست قدم بگذارد،به هیچوجه نقطه ضعفی برای آن پیامبر و امام نخواهد بود.چرا که هر انسانی با اراده و اختیاری که دارد می تواند خودش راه خودش را انتخاب کند و حتی به جایی برسد که دیگر توصیه و نصیحت و خیرخواهی پدر در او اثری نداشته باشد.
3. حسن مثنی علاوه بر اینکه فرزند امام معصوم است،با دختر امام حسین(علیه السلام) هم ازدواج کرده بود.همسر او، دختر عمویش، فاطمه دختر امام حسین(علیه السلام)، بود. آن حضرت پیش از واقعه عاشورا دختر خود را به عقد وی درآورده بود.(5)
وی در روز عاشورا در سپاه امام حسین(علیه السلام) جنگید و زخمی و اسیر شد. دایی‌اش، اسماء بن خارجه فزاری، وی را نجات داد. او در کوفه تحت درمان قرار گرفت و با بازیافتن سلامت خود به مدینه بازگشت.(2)
حسن مثنّی بر اساس وصیت امام علی(علیه السلام)(3) عهده‌دار و متولی صدقات و موقوفات امیرمؤمنان (علیه السلام) در مدینه بود.(4)
اما در مورد فرمایشات شیخ مفید در مورد «حسن مثنی»
در کتاب ارشاد «شیخ مفید» در بحث از فرزندان امام حسن(علیه السلام)،هنگام معرفی «حسن بن حسن» (حسن مثنی)،مطلبی در رابطه با فحاشی «حسن مثنی» به امام سجاد(علیه السلام) ندیدیم و آنچه «شیخ مفید» نقل کرده تعریف و تمجید است و در پایان هم اینگونه فرمودند که: «حسن بن حسن» تا زمانی که از دنیا رفت ادعای امامت نکرد و کسی نیز چنین ادعایی درباره اش ننمود.(1)
معمولاً در تاریخ شخصیتهایی که در عرصه سیاست و مسائل اجتماعی و سیاسی حضور دارند و ایفای نقش می کنند،بخاطر اینکه طبیعتاً مخالفانی پیدا می کنند،مورد تهمتهایی از سوی مخالفانشان قرار می گیرند.جناب «حسن مثنی» هم ظاهرا بخاطر همکاری با «عبدالرحمان بن محمد بن اشعث کندی» در شورش بر علیه «حجّاج بن یوسف ثقفی» که از کارگزاران خونریز و جنایتکار اموی و از دشمنان قسم خورده شیعیان بود،مورد اتهاماتی قرار گرفت که از جمله آنها انتساب این قول به ایشان بود که حدیث غدیر بر خلافت و جانشینی امام علی(علیه السلام) دلالت نمی کند .حال آنکه بررسی سندی این ادعا،ساختگی بودن این اتهام را ثابت می کند.
پی نوشتها:
1. حسنی، احمد بن ابراهیم، المصابیح، صنعا، چاپ عبداللّه حوثی. ص۳۷۹.
2. مفید، محمدبن محمد، الارشاد فی معرفة حجج‌اللّه علی العباد، قم، ۱۴۱۳. ج۲، ص۲۵
3. ر.ک: م مصعب بن عبداللّه، کتاب نسب قریش، قاهره، چاپ لوی پرووانسال، ۱۹۵۳م. ، ص۴۶؛
4. مصعب بن عبداللّه، نسب قریش، ۱۹۵۳م، ص۴۶؛ بلاذری، احمدبن یحیی، انساب الاشراف، دمشق، چاپ محمود فردوس‌العظم، ۱۹۹۶-۲۰۰۰. ج۲، ص۴۰۳؛ مفید، ج۲، ص۲۳.
5.شیخ مفید،الارشاد،ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی،دفتر نشر فرهنگ اسلامی،1383ش.ج2ص32.