پرسش:
چطور ممکن است امر مستحبی مانند زیارت امام حسین(علیه السلام) از عمل واجبی مانند حج ثواب بیشتری داشته باشد؟
پاسخ:
به طور کلی اگر کاری مصلحت مُلزمه داشته و فوت آن عمل، مفاسد زیادی داشته باشد، این عمل را شارع مقدس واجب می گرداند، اما همیشه اینطور نیست که عمل واجبْ ثوابی بیشتر از عمل مستحبی داشته باشد، به عنوان مثال جوابِ سلام با اینکه واجب است، ثوابش از ابتدا به سلام که مستحب است، کمتر می باشد. امام حسین(علیه السلام) در اینباره می فرماید: «لِلسَّلَامِ سَبْعُونَ حَسَنَةً تِسْعٌ وَ سِتُّونَ لِلْمُبْتَدِئِ وَ وَاحِدَةٌ لِلرَّادِّ؛ سلام كردن هفتاد حسنه و ثواب دارد كه شصت و نه تاى آن از آنِ سلامكننده است و يك بخش آن براى جواب دهنده.»(1)
بنابراین میزان ثواب همیشه نمی تواند ملاک برای واجب یا مستحب شدن کاری باشد و گاهی عملی با ثواب بیشتر، مستحب می شود. در مورد زیارت امام حسین(علیه السلام) هم روایاتی برای توجیه ثواب بیشتر از حج وارد شده است. در این زمینه امام صادق(علیه السلام) خطاب به «ابن ابی یعفور» می فرماید: به خدا قسم، اگر در فضیلت زیارت امام حسین(علیه السلام) با شما سخن می‌گفتم، قطعا، حج را به طور کلی رها می‌کردید، و هیچکدام از شما حج نمی‌رفت، مگر نمی دانی که خداوند سبحان قبل از اینکه مکه را حرم خود بگیرد، کربلا را حرم امن و مبارک خود گرفت، ابن ابی یعفور عرضه داشت؛ خداوند حج بیت الله را بر مردم واجب نمود در حالی که ذکری از زیارت امام حسین(علیه السلام) نیاورد، حضرت فرمودند: اگر چه این گونه است، چرا که این چیزی است که خداوند آن را چنین قرار داده است، آیا نشنیده ای کلام امیرالمومنین(علیه السلام) را که همانا کف پا (باطن قدم) سزاوارتر به مسح کشیدن نسبت به روی پا می‌باشد، لیکن خداوند مسح ظاهر پا را بر بندگان واجب نموده است، آیا نمی‌دانی که احرام بستن اگر در حرم بود، بهتر می بود، لیکن خداوند احرام بستن را در غیر حرم واجب نمود.(2)
بر اساس روایت مذکور، وجوب حج به معنای بالاتر بودن ثواب آن نیست، همانطور که عدم وجوب زیارت امام به معنای کمتر بودن ثواب آن نیست. البته در برخی روایات نیز از زیارت امام حسین(علیه السلام) به دلیل اهمیت بالای آن از تعابیر واجب و لازم استفاده شده است، روایاتی مانند: «زِيَارَةُ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ(علیه السلام) وَاجِبَةٌ عَلَى كُلِ مَنْ يُقِرُّ لِلْحُسَيْنِ- بِالْإِمَامَةِ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ؛ زیارت ابی عبدالله(علیه السلام) بر هر کسی که امامت ایشان را از جانب حق تعالی قبول دارد، واجب است.(3) در روایت دیگری نیز برای زیارت امام از عبارت «مفترض» که هم معنای واجب است، یاد شده است.(4) البته این تعابیر حاکی از ثواب بالای این عمل است و فقها نیز فتوا به استحباب زیارت امام داده اند به استثناء برخی مانند علامه مجلسی و پدر ایشان که وجوب زیارت امام حسین(علیه السلام) را از این روایات برداشت کرده اند.(5)
بنابراین با اثبات عدم تلازم بین وجوب یک عمل و ثواب بیشتر آن، می توان معتقد به استحباب زیارت امام حسین(علیه السلام) و در عین حال بیشتر بودن ثواب آن نسبت به حج بود.
پی نوشت ها:
1. ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول عن آل الرسول صلى الله عليه و آله، جامعه مدرسين - قم، چاپ: دوم، 1404 ، ص248.
2. شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، تفصيل وسائل الشيعة إلى تحصيل مسائل الشريعة، مؤسسة آل البيت عليهم السلام - قم، چاپ: اول، 1409 ق، ج14، ص514.
3. همان، ج14، ص445.
4. ابن قولويه، جعفر بن محمد، كامل الزيارات، 1جلد، دار المرتضوية - نجف اشرف، چاپ: اول، 1356، ص121.
5. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (ط - بيروت)، دار إحياء التراث العربي - بيروت، چاپ: دوم، 1403 ق، ج98، ص10.