پرسش:
آیا انسان می تواند ذات خود را تغییر دهد؟
پاسخ:
منظور از ذات می تواند موارد زیر باشد:
الف) ماهیت انسان؛
ب) اخلاق و اوصاف نهادینه شده انسان؛
ج) برخی خلق و خوها که انسان به صورت ژنتیکی به ارث برده است.
در مورد الف، منظور از ماهیت و ذات انسان، مجموعه ذاتیات اوست و تغییر این مجموعه در این دنیا خارج از توان انسان است. البته انسان ممکن است با نهادینه کردن برخی اوصاف و تبدیل آنها به جوهر ثانوی، ماهیت اخروی خود را تغییر دهد. توضیح اینکه بر اساس تبدیل اعمال و افعال انسان به حالت ملکه و پس از ملکه شدن، تبدیل این ملکات به جوهر ثانوی، ممکن است شخصی ماهیت خود را تغییر دهد و همانطور که در آیات و روایات وارد شده، انسان در آخرت صورتی شبیه به برخی حیوانات داشته باشد. به عنوان مثال پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) انسان هایی که وارد محشر می شوند را به ده صنف تقسیم فرموده است: شایعه سازان به صورت میمون، حرام خوار به شکل خوک، ربا خوار واژگون محشور می شود، قاضی ناحق کور خواهد بود، عالم بی عمل در حال جویدن زبان خود و ...(1) مولوی نیز در این رابطه می گوید:
اى دريــده پوستـــين يوســــفان گرگ برخـــيزى از اين خواب گران
گشته گرگان يك به يك خوهاى تو مىدرانـــند از غـــضب اعـضاى تو(2)
مورد دوم نیز به شهادت عقل و وجدان قابل تغییر است. این امر بر اساس اختیار انسان صورت می گیرد و نمونه های آن در اطراف ما بسیار زیاد است که شخصی اخلاق خاصی داشته و با خواست خود این اخلاق را تغییر داده است. به دلیل همین قابلیت انسان است که خداوند متعال پیامبرانی برای هدایت او فرستاد و در بین آموزه های پیامبران الهی اوامر و نواهی وجود دارد که در صدد تغییر اخلاقیات ناپسند انسان مانند دروغگویی، سخن چینی و ... هستند.
اما مورد اخیر که برخی اخلاق توسط ژنتیک منتقل می شود نیز قابل کنترل است. به عنوان مثال برخی انسان ها به صورت ارثی و ژنتیکی تندخو و زودجوش هستند و همین خصیصه نیز(اگر قابل تغییر نباشد) قابل کنترل است و برای کنترل خشم هم در منابع دینی توصیه هایی شده و هم روان شناسان روش هایی را ارائه داده اند. بنابراین کنترل این مورد نیز خارج از توان انسان نیست، اگرچه این خصوصیات در برخی به صورت ژنتیکی پررنگ تر است و کنترل آن کمی مشکل تر خواهد بود.
پی نوشت ها:
1. فیض کاشانی، ملا محسن، (1415)، تفسیر الصافی، تصحیح حسین اعلمی، دوم، تهران، مکتبه الصدر، ج5، ص275.
2. مولوی، جلال‌الدین محمد بلخی، (1373)، مثنوی معنوی، تصحیح توفیق سبحانی، اول، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، ص631.
http://askdin.com/comment/1031393#comment-1031393