پرسش:
می خواستم بدانم حدیثی از ائمه اطهار (علیهم السلام) در باره عمل های جراحی (نه زیبایی) داریم یا نه؟
پاسخ:
با جستجوی وسیعی که انجام دادم فقط توانستم حدیث ذیل را پیدا کنم:
وَ عَنْهُ [عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ] (علیه السلام): «إِنَّ قَوْماً مِنَ الْأَنْصَارِ قَالُوا لَهُ يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ لَنَا جَاراً اشْتَكَى بَطْنَهُ أَ فَتَأْذَنُ لَنَا أَنْ نُدَاوِيَهُ قَالَ بِمَا ذَا تُدَاوُونَهُ قَالُوا يَهُودِيٌّ هَاهُنَا يُعَالِجُ مِنْ هَذِهِ الْعِلَّةِ قَالَ بِمَا ذَا قَالُوا بِشَقِ الْبَطْنِ فَيَسْتَخْرِجُ مِنْهُ شَيْئاً فَكَرِهَ ذَلِكَ رَسُولُ اللَّهِ ص فَعَاوَدُوهُ مَرَّتَيْنِ أَوْ ثَلَاثاً فَقَالَ افْعَلُوا مَا شِئْتُمْ فَدَعَوُا الْيَهُودِيَّ فَشَقَّ بَطْنَهُ وَ نَزَعَ مِنْهُ رَجْرَجاً كَثِيراً ثُمَّ غَسَلَ بَطْنَهُ ثُمَّ خَاطَهُ وَ دَاوَاهُ فَصَحَّ وَ أُخْبِرَ النَّبِيُّ ص فَقَالَ إِنَّ الَّذِي خَلَقَ الْأَدْوَاءَ جَعَلَ لَهَا دَوَاءً وَ إِنَّ خَيْرَ الدَّوَاءِ الْحِجَامَةُ وَ الْفِصَادُ وَ الْحَبَّةُ السَّوْدَاءُ يَعْنِي الشُّونِيزَ»
امام صادق (علیه السلام) می فرمایند:
عده ای از انصار به پیامبر (صلی الله علیه و آله) عرض کردند ای رسول خدا، ما همسایه ای داریم که شکم درد دارد. آیا اجازه می دهید تا مداوایش کنیم؟ فرمودند: به چه چیزی او را درمان می کنید؟ گفتند: طبیبی یهودی هست که این بیماری را درمان می کند. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند: با چه درمان می کند؟ گفتند: با پاره کردن شکم و چیزی از شکم بیرون می آورد.
پیامبر(صلی الله علیه و آله) کراهت داشتند از این کار. دو مرتبه آمدند و اصرار کردند که می خواهیم درمان کنیم. بار سوم پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمودند: هر کاری می خواهید بکنید.
یهودی آمد و شکم را پاره کرد و موادی را خارج کرد و سپس شکم را شست و دوخت. سپس درمان کرد و خوب شد.
به پیامبر(صلی الله علیه و آله) خبر دادند. فرمودند: خداوندی که بیماری ها را خلق کرده، دارو و درمانی برای آن ها قرار داده است. ولی بهترین درمان، حجامت و فصد و سیاه دانه است.(1)
تحلیل روایت
جناب حجة الاسلام تبریزیان که در طب قدیم، متبحر و صاحب نظر هستند، در باره این روایت می گویند:
در آن زمان عمل جراحی صورت می گرفت که ظاهرا آپاندیس بوده است.
در این روایت، پیامبر(صلی الله علیه و آله) مسئله عمل جراحی را نپذیرفتند ولی اجازه دادند و سپس بهترین درمان را بیان کردند. احتمال دارد که در آن زمان به خاطر پیشرفته نبودن نپذیرفتند؛ و احتمال دیگر این است که کلا عمل جراحی خوب نباشد؛ که همین احتمال دوم قوی تر است، مثلا درمان آپاندیس نیاز به عمل و جراحی ندارد. خیلی از بیماری ها این گونه است.
در عمل جراحی دو کار صورت می گیرد که یکی خارج کردن خون محل است که با بریدن صورت می گیرد، و کار دیگر جدا کردن عضو است. ولی در حقیقت، درمان همان خارج کردن خون است؛ این همان حجامت است. حجامت باعث خارج شدن خون می شود.
پیامبر(صلی الله علیه و آله) مسئله عمل جراحی را کراهت داشتند، ولی پس از اصرار اجازه دادند. ولی پس از بهبودی فرمودند: درمان بهتر هم بود. اقرار فرمودند که این هم درمان است ولی بهترین درمان نیست. جایگزین عمل جراحی، فصد و حجامت است.(2)
بررسی اعتبار روایت
سند این روایت تمام نیست لذا از نظر سندی، در رتبه روایات ضعیف است.
این روایت را فقط «دعائم الاسلام» نقل کرده و «بحار الانوار» هم از او آورده است.
این روایت در هیچ یک از کتب معتبر حدیثی، نیامده است. لذا راهی برای جبران ضعف سندش نیست.
بنابر این:
چون به صدور این روایت از معصوم، اطمینان و وثوق حاصل نمی شود، نمی توان آن را به معصوم نسبت داد.
پی نوشت ها:
1. ابن حيون، دعائم الإسلام، محقق/مصحح: فيضى، ناشر: مؤسسة آل البيت عليهم السلام ـ قم، 1385 ق، چاپ دوم، ج 2، ص 143؛ مجلسی، بحار الأنوار، ناشر: دار إحياء التراث العربي ـ بيروت، 1403 ق، چاپ دوم، ج 59، ص 73.
2. سایت مدرسه فقاهت، «درس طب در روایات»، استاد تبریزیان، تاریخ 93/10/30.
http://askdin.com/comment/1031104#comment-1031104