اشکالات قرآن (سجع در قرآن)

پرسش:
قرآن یکبار واژه‌ «طور سیناء» به کار برده، ولی در جای دیگر برای این که سجع رعایت شده باشد، طور سینین به کار برده که کاملا اشتباه است زیرا چیزی به نام طور سینین وجود ندارد.
در مورد الیاس هم دقیقا همین اشتباه را مرتکب شده و برای رعایت سجع، به جای الیاس، ال یاسین گفته است و این، کلمه را خراب می کند.
حتی در جای دیگری برای رعایت سجع، مفهوم جمله را خراب می کند زیرا گفته «آيا حديث سپاهيان بر تو آمد؟ (سپاهیان) فرعون و ثمود.» در صورتی که اولا ثمود نام قومی است و فرعون نامی است انسانی و ثانیا فرعون جنود داشت، ولی جنود ثمود در کجای قرآن گفته شده است؟
 

پاسخ:
بیان مقدمی:
رعایت سجع، علاوه بر این که عیب و نقص محسوب نمی شود، بلکه یکی از آرایه های ادبی و یک امتیاز شمرده می شود. لذا رعایت سجع، تا موقعی که فصاحت و بلاغت کلام رعایت شده باشد، از امتیازهای گفتار است، نه عیب آن.
اگر کلام یا گفتاری طولانی و در حد کتاب و مانند آن باشد و هیچ سجعی در آن رعایت نشده و تمام کلام، یک روال واحد و مستمر داشته باشد؛ این ملال آور است زیرا رعایت آرایه های ادبی و التفات در کلام و انتقال از یک آرایه به آرایه دیگر و رعایت فصاحت، بر زیبایی کلام می افزاید و از امتیازات آن است.
بنابر این نمی توان به قرآن ایراد گرفت که چرا رعایت سجع کرده است. چنین ایرادی علاوه بر این که صحیح و علمی نیست بلکه ضعف علمی مدعی را می رساند.

اگر قرآن با رعایت سجع و اولویت دادن آن، دچار الفاظ و عبارات غیرفصیح می شد، آن موقع می شد گفت چرا قرآن فصاحت را رعایت نکرده و به خاطر رعایت سجع، از فصاحت افتاده است. که چنین چیزی هم اتفاق نیفتاده است و هیچ لفظ و عبارت غیر فصیحی در قرآن نیست.
به بیان دیگر؛ کسی اگر می خواهد ایراد بگیرد باید با دلیل و مستند، ثابت کند که این عبارت یا این تعبیر، غیر فصیح است؛ نه این که ادعا کند چون سجع را رعایت کرده است پس عیب و نقص دارد و مرتکب خطا و اشتباه شده است.

سیناء و سینین، الیاس و ال یاسین، جنود فرعون و ثمود، و... هیچ کدام نقض کننده فصاحت نیستند لذا ایرادی بر استفاده از این عبارات، وارد نیست؛ زیرا قرآن به زبان عربی فصیح سخن گفته و این ها نیز با فصیح بودن، منافاتی ندارند.
لازم به ذکر است هیچ ادیبی نیز حتی ادیبان قهار زمان پیامبر(صلی الله علیه و آله) و مشرکان صدر اسلام نیز هیچ کدام ایراد غیر فصیح بودن، بر این آیات نگرفته اند.

مطلب دیگر؛
این که الفاظ و تعابیری از قرآن، معرّب بوده یا ریشه آن از سریانی یا حبشی یا نبطی یا... باشد، اصلا عیب محسوب نمی شود؛ زیرا آن چه مهم است رعایت فصاحت است و آن چه در قرآن استفاده شده است همه فصیح است یعنی مطابق با زبان و گفتار فصیح حبشی یا نبطی یا ... است.
قرآن بر قوم عرب و مطابق با گویش و زبان فصیح عرب نازل شده است؛ یعنی عرب خودش این گونه تکلم می کرده و از این تعابیر در گویش خود استفاده می کرده است، ولو ریشه غیر عربی داشته اند. لذا وقتی چنین استعمالی در نزد عرب فصیح، ایراد ندارد و اشکال محسوب نمی شود، بر قرآن کریم نیز ایراد وارد نمی شود زیرا قرآن طبق کلام فصیح عرب است.
خلاصه: در قرآن از الفاظ غیر فصیح (اعم از ریشه عربی یا غیر عربی) استفاده نشده است.

به بیان دیگر؛
سینین یا سیناء، حبشی باشد یا نبطی یا ...، هر چه هست مطابق با گویش و گفتار فصیح آن زبان ها است؛ لذا مفسران وقتی می گویند این تعبیر از زبان حبشی یا نبطی یا ... است، به تناقض گویی نیفتاده و منظورشان هم غیرفصیح بودن نیست، بلکه به ریشه آن اشاره کرده اند.

لذاست که «طبری» می گوید «سینین» در زبان حبشی و «سَیناء» در زبان نبطی به معنای حسن و نیکو است.(1)
وی می گوید بهترین اقوال این است که «طور سینین» همان کوه معروف حضرت موسی(علیه السلام) است و اضافه شدن «طور» به «سینین» اضافه تعریف است، ولو این که نعت باشد برای «طور».(2)
«سینین» جمع است و مفرد آن «سینینة»(3) و یا «سینینیة»(4) است.
بنابر این: این کلمه معرّب هم باشد، غیر فصیح نیست تا ایرادی به قرآن وارد باشد.

نکته:
سینین و سیناء، از موارد دو اسمی و هر دو یکی هستند، مانند میکال و میکائیل، جبریل و جبرئیل، ابراهیم و ابراهام.
هم چنین الیاس و ال یاسین؛ یعنی از دو اسمی ها هستند. افزون بر این که ال یاسین، جمع الیاس است و مراد، قوم او است.(5)

اما در مورد جنود فرعون و ثمود:
به سپاهى و لشكر «جُنْد» گويند. ناميدن لشكر به «جُند» به اعتبار فشردگى و تراكم قدرت آن است، زيرا «جُند» در اصل، نام زمين پر سنگلاخ و سخت است؛ سپس هر مجتمع و جمعيت متراكمى را «جند» گفته ‏اند.(6)
«الجُنْد» یاران و انصار؛ و به هر صنفی از مخلوقات، جُند گفته می شود.(7)
«الجُند» به معنای معروف است و «المُجَنّده» یعنی مجموعه؛ و هر صنفی از مخلوقات، به تناسب خود، جُند محسوب می شود.(8)
«الجنود» يعنى آن هايى كه نيروهاى خود را در مقابل انبياء بسيج كردند.(9)
«الْجُنُودِ» جمع جُند، لشكرها و سپاه ‏ها. مراد گروه ها و دسته ‏هاى كافرى است كه خويشتن را براى مبارزه پيغمبران مجهّز نموده ‏اند و با حق و حقيقت مبارزه كرده ‏اند.(10)
بنابر این:
«الجنود» شامل همه اقوام و امت های گذشته است که در مقابل حق و در برابر پیامبران الهی، جمع آمده و به مبارزه برخواسته اند؛ و در این آیه از باب مثال، به دو مورد اشاره شده است.

نکته:
تقديم فرعون بر ثمود با اينكه ثمود قبل از فرعون بودند نه براى قافيه است بلكه براى اين است كه فرعون لشكر انبوهى فراهم كرد و در تعقيب موسى و قوم او كه تمام آن ها را هلاک كند... اما ثمود ناقه صالح را و فصيل آن را كشتند.(11)

نتیجه:
رعایت سجع، علاوه بر این که عیب و نقص محسوب نمی شود، بلکه یکی از آرایه های ادبی و یک امتیاز شمرده می شود. لذا رعایت سجع، تا موقعی که فصاحت و بلاغت کلام رعایت شده باشد، از امتیازهای گفتار است، نه عیب آن.
هم چنین این که الفاظ و تعابیری از قرآن، معرّب بوده یا ریشه آن از سریانی یا حبشی یا نبطی یا... باشد، اصلا عیب محسوب نمی شود؛ زیرا آن چه مهم است رعایت فصاحت است و آن چه در قرآن استفاده شده، همه مطابق با زبان و گفتار فصیح عرب است.
 

پی نوشت ها:
1. طبرى، جامع البيان فى تفسير القرآن(تفسير الطبرى)، ناشر: دار المعرفة ـ بيروت‏، 1412ه.ق‏، چاپ اول، ج ‏18، ص 11 و جلد ‏30، ص 154.
2. طبری، جامع البيان فى تفسير القرآن، ج ‏30، ص 155.
3. جوهرى، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربية، محقق/مصحح: عطار، ناشر: دار العلم للملايين ـ بيروت، 1376 ه.ق، چاپ اول، ج 5، ص 2141.
4. مهنا، لسان اللسان: تهذيب لسان العرب، ناشر: دار الكتب العلمية ـ بيروت، 1413 ه.ق، چاپ اول، ج ‏1، ص 644.
5. قرشی، قاموس قرآن، انتشارات: دار الکتب الاسلامیه ـ تهران، ج 1، ص 107.
6. راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، محقق: داوودی، انتشارات: دار الشامیه ـ بیروت، ص 207.
7. حميرى، شمس العلوم و دواء كلام العرب من الكلوم‏، ‏ محقق/مصحح: اريانى و عبدالله و عمرى، ناشر: دار الفكر ـ دمشق‏،1420 ه.ق، چاپ اول، ج ‏2، ص 1180.
8. ازهرى، تهذيب اللغة، ناشر: دار احياء التراث العربي ـ بيروت، 1421 ه.ق، چاپ اول، ج ‏10، ص 348.
9. قرشی، تفسیر احسن الحدیث، انتشارات: بنیاد بعثت، مرکز چاپ و نشر ـ تهران، ج ‏12، ص 170.
10. خرم ‏دل، تفسير نور(ترجمه تفسيرى)، ناشر: احسان‏- تهران‏، 1384 ه. ش‏، چاپ چهارم، ج ‏1 متن، ص 1284.
11. طیب، محمد حسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، انتشارات: اسلام ـ تهران، ج ‏14، ص 71.

http://www.askdin.com/showthread.php?t=64805&p=1015797&viewfull=1#post10...