پرسش:
خاندان عنازی چه کسانی بودند؟چه نقشی در شیعه غرب کشور داشتند؟ هنوز از آنها کسانی هست؟
پاسخ
خاندان عنازی از جمله خاندان های کردی هستند كه با توجه به شرايط خاص سياسي و نظامي نيمه دوم قرن چهارم هجري موفق به تشکیل حکومت شده و بيش از يك قرن بر مناطق قابل توجهي از غرب ايران همچون دينور، حلوان، شهرزور، دقوقا و قرميسين(كرمانشاه) حکومت کردند.
ضعف و سستي خلافت عباسی، بروز اختلافات درون خانداني بين دولتمردان آل بويه و همچنين نفوذ و قدرت نظامی برخي از بزرگان عنازي زمينه تشكيل حكومت را براي آنها فراهم كرد. ابوالفتح محمد بن عناز بنیانگذار حکومت عنازیان توسط بدر بن حسنويه از حاكمان محلي غرب ايران، به خدمت گرفته و به عنوان سردار سپاه او حكومت مناطقي همچون حلوان، شهرزور و كرمانشاه را در اختیار گرفت و با بهره مندي از اين موقعيت، در سال 381 ادعاي استقلال كرد و عملاً حكومت عنازيان را بنيان نهاد. ابوالفتح پس از بيست سال حكمراني، در سال401، درگذشت.(1)
در منابع جغرافیای کهن از شهری به نام حلوان در غرب ایران یاد شده است. برخی آن شهر را همین کرمانشاه فعلی می دانند اما به نظر می رسد کرمانشاه و حلوان دو شهر بودند که در نزدیکی هم قرار داشتند.(2)
در مورد این دو شهر، یعقوبی می نویسند:
حلوان، شهرى است با شكوه و بزرگ و اهل آن مردمى بهم آميخته از عرب و عجم، از پارسيان و كردهايند، و در دوران عمر بن خطاب فتح آن روى داد، و خراج حلوان با اينكه خود از استان «جبل» است، داخل در خراج نواحى «سواد» مىباشد، و از شهر «حلوان» به مرغزار معروف به «مرج القلعه» كه ستوران خلفا در چراگاههاى همين محل مىچرند، و از «مرج القلعه» به «زبيديّه» و سپس از آنجا به شهر «كرمانشاه» روند، و كرمانشاه شهرى است جليل القدر و پر جمعيت كه بيشتر اهالى آن عجماند، از پارسيان و كردها، و از شهر «كرمانشاهان» تا «دينور» سه منزل راه است.(3)
علی نقی منزوی در ترجمه معجم البدان شهر زور را همان سلیمانیه کنونی می داند. (4)
يكي از مهمترين مسائل مبهم در رابطه با اين خاندان مذهب آنهاست، بگونه اي كه در رابطه با مذهب عنازيان، نمي توان بطور قطع و يقين اظهار نظر كرد، البته با توجه به قرائن و شواهد موجود مانند روابط سياسي با آل بويه، حضور در حکومت آل حسنويه شیعی مذهب و نيز اشعار برخي از بزرگان عنازی همچون ابوالشوك فارس بن محمد بن عناز در وصف ائمه(ع) مي توان گفت عنازيان داراي گرايشات شيعي بوده اند.(5)
منابع:
1. کوهستانی، زین العابدین، نقش عوامل سیاسی در روابط عنازیان با سلجوقیان، فصلنامه علمی-پژوهشی تاریخ اسلام، سال هجدهم، شماره اول، بهار1396، شماره مسلسل 69، ص85-86
2.همان
3.یعقوبی، البلدان، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، بنگاه ترجمه و نشرکتاب، تهران، 1356ش، چاپ اول، ص46
4. یاقوت حموی، معجم البلدان، ترجمه علی نقی منزوی، سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران، 1380ش، چاپ اول، ج1، ص642
5. جواد موسوی دالینی، تحلیلی بر حکومت بنی عناز کرد و مناسبات آنها با حکومت های همجوار، پژوهشنامه تاریخ های محلی ایران، سال پنجم، شماره اول، ص99