خواجه ربیع چگونه شخصیتی داشته است؟

پرسش:
خواجه ربیع چگونه شخصیتی داشته است؟ آیا مطالب تاریخی در مورد او صحت دارد؟
 

پاسخ:
در مورد شخصیت "خواجه ربیع" یا همان "ربیع بن خیثم" یا "خثیم"، اختلافات فراوانی وجود دارد. در حضور یا عدم حضور وی در جنگ "صفین،" اعزام او به "ری" یا "خراسان"، در زمان و مکان مرگ او 61 یا 63، "کوفه" یا "ایران"، در محل دفن او "مشهد" یا "کوفه"

در این موارد اشکالات و ابهامات جدی قرار دارد. تاریخ تولد او مشخص نیست. ولی مدت مدیدی در "کوفه" ساکن بوده است. اهل سنت او را توثیق کردند (1) "نصر بن مزاحم" در "وقعة الصفین" آورده است که "ربیع" حاضر به شرکت در جنگ نشد لذا حضرت او را به سرحدات مرزی فرستاد اما سخنی از "خراسان" نیست. (2) "ابن اعثم" معتقد است که "ربیع" یکی از کارگزاران حضرت بود که دیر به جنگ رسید، اما نام جنگ را نبرده و در گزارشی تخلف از جنگ را بیان کرده که نامی از "ربیع" در آن نیست. (3)

در مقابل برخی از حضور "ربیع" در جنگ "صفین" سخن گفته­اند. (4) همین گزارشات متعارض و مناقض از حضور وی در جنگ "صفین" باعث شده رجال شیعه در مورد وثاقت یا جرح او اختلاف نظر داشته باشند. وقتی خبر شهادت امام حسین (علیه السلام) را شنید آه سردی کشید آیه "46" سوره زمر را خواند و گفت کسی را کشتند که پیامبر (صلی الله علیه و آله) او را روی زانوی خود می­نشاند و بعد به سکوت خود ادامه داد. (5) در روزهای آخر عمر بیمار و فلج بود (6)

در اینکه کجا از دنیا رفته برخی بر این باورند که وی در "کوفه" از دنیا رفته خصوصا که از واقعه "کربلا" سوال نموده است. (7) اگر چه برخی محل مرگ او را در "شهر ری" یا "آذربایجان" می­دانند، اما وجود قبر او در شهر "مشهد" شهرت بیشتری دارد و به نظر می­رسد اولین نفر "غزالی" در "کیمیای سعادت" این حرف را زده است.(8) این در حالی است که در منابع سخنی از "خراسان" وجود ندارد. به نظر می­رسد محل مرگ او، همان "کوفه" است. زیرا هم در اوخر عمر بیمار و فلج بوده و تمکن سفر نداشته، هم از نحوه شهادت امام حسین (علیه السلام) پرسیده است. علاوه بر این، ابن سعد در طبقات، تصریح کرده که مرگ وی در "کوفه" بوده است.

اگر چه "شیخ بهایی" و "قاضی نورالله شوشتری" قبر او را در "مشهد" دانستند(9) اما به احتمال زیاد به خاطر شهرتش، این نظریه را پذیرفتند. البته برخی هم این قبر را از آن "ربیع"، والی "خراسان" دانسته اند. (10) به هر حال در مورد حضور و عدم حضور "ربیع" در جنگ "صفین"، اعزام به ایران و وجود قبر او در مشهد، تردید جدی وجود دارد.

پی نوشت:
1. احمد بن حنبل، الجامع فی العلل و معرفة الرجال، نشر بیضون، 1410ق، بیروت، ج2، ص 17-663
2. نصر بن مزاحم منقری، وقعة الصفین، نشر هارون، 1410ق، بیروت، ص 115
3. ابن اعثم الفتوح، علی شیری، 1411ق، بیروت، ج 2 ص 543
4. ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، جمیل عطار، 1415ق، بیروت ج 3 ص 68
5. طبقات ابن سعد، دارالکتب العلمیه 1410، بیروت ج 6 ص 190
6. همان ج 6 ص 189
7. همان ج 6 ص 193
8. غزالی، کیمیای سعادت، خدیو جم، 1361ش، تهران، ج 1 ص 427
9. شوشتری نورالله، مجالس المومنین 1354ش، تهران، ج1 ص 297
10. محسن حسینی، خواجه ربیع مشهد، 1383ش، ص 10
http://www.askdin.com/showthread.php?t=64701&p=1014706&viewfull=1#post10...