سؤال:
آیا می‌توان گفت «در خانه‌ای که غلبه با کافران و مشرکان است و بیشتر از افکار و عقاید توحیدی، افکار و عقاید شرک‌آمیز و کفرآلود حضور دارد، شیاطین و کفار از اجنه برای اذیت افراد مؤمن و موحد که در آن خانه حاضرند بسیج شده و آنان را مورد آزار روحی –مانند وسواس- خویش قرار می‌دهند و بالعکس؛ یعنی اگر در خانه‌ای غلبه با افراد موحد باشد، اجنه به آزار و اذیت افراد کافر و مشرک خواهند پرداخت»؟
پاسخ:
۱- به یقین، ایمان یک مؤمن، و کفر و شرک یک کافر و مشرک نه تنها دارای آثار وضعی برای خود آنهاست؛ بلکه می‌تواند منشأ آثار مثبت و منفی برای پیرامون آنها نیز باشد. ولی نمی‌توان این اثرگذاری را به صورتی که در سؤال تصویر شد با ادله نقلی و عقلی توجیه کرد.
چه بسا وجود یک موحد حقیقی، بر انبوهی از شرک و الحاد فائق آمده، فضا را به نفع موحدان آماده سازد؛ زیرا، مقتضای نور، روشن ساختن اطراف خود و مقتضای ظلمت، تاریک ساختن اطراف خویش است و توحید از همان نور و شرک و الحاد، همان ظلمت است.
۲- در خصوص ایذاء انسان‌ها توسط برخی موجودات –اعم از جن و انس- این نکته حائز اهمیت است که هیچ صدمه‌ای از طرف موجودات به انسان، بدون اذن و مشیت الهی انجام نمی‌گیرد (وَ لا رَطْبٍ وَ لا يابِسٍ إِلاَّ في كِتابٍ مُبين)[1].
۳- خواست خدا مبنی بر بازگذاشتن دست مخلوقات برای ایراد صدمه به اشخاص، به معنای چوب خدا نیست؛ بلکه تحت سنت امتحان الهی تعریف و توجیه می‌شود.
۴- آزار رسانی هم تنها محدود به شیاطین و اجنه نیست بلکه ستم دیدن شخص توسط انسان نیز از داخل در همین حکایت است.
نتیجه آن که خداوند دست برخی از مخلوقات خویش را برای آزاررسانی برخی انسان‌ها باز می‌گذارد. انگیزه خداوند از این خواست و مشیت، در همه یکسان نیست در برخی –خوبان- به جهت امتحان، و در برخی –مجرمان- به جهت تنبیه آنان است.
پس نباید پنداشت صرف این تصرفات –تصرف برخی از مخلوقات نسبت به برخی- حاکی از آن است که نظام عالم –حداقل در برخی موارد- از تحت حکومت و مدیریت خداوند خارج است.
در این میان، وظیفه ماست تا ضمن سرسپردگی محض به حق‌تعالی از وی پیرامون قرار گرفتن در حصار و قلعه‌ی امن الهی، مسئلت کنیم. تراث دعایی ما نیز مؤید همین معناست. شیخ طوسی در مصباح المتهجد ذیل ادعیه و اذکاری که در کنار نمازهای نافله و واجب در هر شبانه روز خوانده می‌شود این دعا را نقل کرده است:
«أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ إِنْسَانِ سَوْءٍ وَ جَارِ سَوْءٍ وَ قَرِينِ سَوْءٍ وَ يَوْمِ سُوءٍ وَ سَاعَةِ سَوْءٍ وَ مِنْ شَرِّ "ما يَلِجُ فِي الْأَرْضِ وَ ما يَخْرُجُ مِنْها وَ ما يَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ وَ ما يَعْرُجُ فِيها" وَ مِنْ شَرِّ طَوَارِقِ اللَّيْلِ وَ النَّهَارِ إِلَّا طَارِقاً يَطْرُقُ بِخَيْرٍ وَ مِنْ شَرِّ كُلِّ دَابَّةٍ رَبِّي "آخِذٌ بِناصِيَتِها إِنَّ رَبِّي عَلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ- فَسَيَكْفِيكَهُمُ اللَّهُ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيم"».[2]
ترجمه: پناه می‌برم به خدا از انسان بد و همسایه بد و همنشین بد و روز بد –به اعتبار وقایع اتفاقی در آن- و ساعت بد و پناه می‌برم از " آنچه در زمين فرو مىرود و آنچه از آن بيرون مىآيد و آنچه از آسمان فرود مىآيد و آنچه در آن بالا مىرود" و پناه می‌برم به خدا از شر حوادث شب و روز مگر حادثه‌ای که خیر من در آن است و پناه می‌برم از شر هر جنبنده‌ای که پروردگارم " مهارش را به دست [قدرت و فرمانروايى خود] گرفته است، مسلماً پروردگارم بر راهى راست است - پس به زودى خدا شرّ آنان را دفع خواهد كرد؛ و او شنوا و داناست"».
روشن است که تعبیر «پناه می‌برم از شر هر جنبنده‌ای که پروردگارم " مهارش را به دست [قدرت و فرمانروايى خود] گرفته است» نشان از آن دارد که هیچ حادثه و اتفاقی اگر چه تلخ ولی خارج از سلطنت و حکومت خداوند نیست؛ پس همین امر، از بین برنده نگرانی انسان از ایذاء موجودات شرور در عالم خواهد بود؛ زیرا بر اساس کریمه قرآنی، لازمه‌ی ایمان راستین به خدا و تن دادن به لوازم این ایمان، قرار گرفتن انسان در شعاع جانبداری و دفاع مستقیم خود خداوند است: «إِنَّ اللَّهَ يُدافِعُ عَنِ الَّذينَ آمَنُوا»[3] (مسلما خدا از مؤمنان دفاع می‌کند).
منابع:
[1]. انعام: ۵۹.
[2]. طوسی، محمد بن الحسن (۱۴۱۱ق). مصباح المتهجد و سلاح المتعبد. بیروت: مؤسسه فقه الشیعة. ج۱، ص ۱۰۵.
[3]. حج: ۳۸.