پرسش:
آیا امیر المومنین(علیه السلام) در تمام دورانهای پیشین حضور داشته است؟
پاسخ:
در این زمینه دو دسته از روایات وجود دارد که می توان آنها را حمل بر وجود سابق پیامبر(صلی الله علیه و آله) و ائمه(علیهم السلام) خصوصا امیر المومنین(علیه السلام) کرد.
دسته اول روایاتی است که دلالت بر خلقت نوری حضرات معصومین(علیهم السلام) داشته و وجود ایشان را اول مخلوق عالم و سابق بر تمام مخلوقات می داند. این دسته از روایات تعدد داشته و بسیاری از آنها دارای اسناد معتبر هستند، بنابراین دسته اول به دلیل اعتبار و تعدد سند، قابل رد نیستند. در ادامه به برخی از این روایات اشاره می شود:
1. امام رضا(عليه السلام) می فرماید: «أَوَّلَ مَا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْوَاحُنَا»؛ نخستين چيزي كه خداوند آفريد، ارواح ما بود.(1) مقصود از نور در اين روايت، همان ارواح مطهر ايشان است.
2. در زيارت جامعة كبيره می فرماید: «خلقكم الله انواراً فجعلكم بعرشه محدقين... بكم فتح الله و بكم يختم»؛ شما را به صورت نور آفريد... به وسيلة شما گشود [آفرينش را آغاز كرد] و به وسيلة شما به پايان مي رساند.(2)
3. در روایات دیگری نیز به خلقت معصومین پیش از خلق آسمان و زمین اشاره شده که ایشان در آن حال به تسبیح خداوند مشغول بوده اند.(3) در برخی دیگر نیز به اشباح نور(شبح های نوری) بودن ایشان اشاره شده است که ممکن است منظور از اشباح نور، قالبی مثالی برای ارواح معصومین باشد.
دسته دوم؛ روایاتی است که دلالت بر همراهی امیر المومنین(علیه السلام) با دیگر پیامبران می کند، البته این دسته از روایات از نظر سندی به اعتبار دسته اول نمی رسند و از نظر دلالتی نیز متضمن کمک ایشان به پیامبران گذشته و برتری حضرت علی(علیه السلام) بر ایشان است.
«حافظ بُرسی» در کتاب مشارق انوار الیقین نقل می کند که از امیر المومنین(علیه السلام) در مورد فضیلت ایشان بر دیگر پیامبران سوال شد و ایشان فرمود: «و اللّه قد كنت مع إبراهيم في النار؛ و أنا الذي جعلتها بردا و سلاما، و كنت مع نوح في السفينة فأنجيته من الغرق، و كنت مع موسى فعلّمته التوراة، و أنطقت عيسى في المهد و علمته الإنجيل، و كنت مع يوسف في الجبّ فأنجيته من كيد أخوته، و كنت مع سليمان على البساط و سخرت له الرياح»؛ به خدا قسم من با ابراهیم(علیه السلام) در آتش بودم و من بودم که آتش را بر او سرد و بی خطر کردم و با نوح(علیه السلام) نیز در کشتی بوده و او را از غرق شدن نجات دادم و با موسی(علیه السلام) بوده و به او تورات آموختم و من کسی بودم که عیسی(علیه السلام) را در گهواره به زبان آوردم و به او انجیل را آموختم و با یوسف(علیه السلام) در قعر چاه بوده و با او در مورد مکر برادرانش صحبت کردم و همچنین با سلیمان(علیه السلام) بوده و باد را مسخر او گردانیدم.(4) شبیه این روایت در کتاب القطره نیز وارد شده است.(5)
در برخی روایات نیز به دفع ضرر برخی شیاطین و اجنه توسط امیر المومنین(علیه السلام) از کشتی حضرت نوح(علیه السلام) اشاره شده است.(6) در روایت دیگری نیز حضور امام علی(علیه السلام) و دفع خطر توسط ایشان از سلمان فارسی بیان شده که این واقعه نیز قبل از تولد ایشان بوده است.(7)
بنابراین؛ دسته اول روایات، از نظر سندی قوی بوده اما از نظر دلالت، همراهی معصومین با دیگر پیامبران را نمی رساند، بلکه سبقت وجودی ایشان بر تمام مخلوقات را مطرح می کند. از سوی دیگر روایات دسته دوم، از نظر سندی ضعیف بوده ولی دلالت کافی بر همراهی امیر المومنین(علیه السلام) با دیگر پیامبران دارد. نهایتا شاید بتوان با توجه به روایات مستندی مانند زیارت جامعه کبیره و فرازهایی مانند: «و اجسادكم في الاجساد و ارواحكم في الارواح و انفسكم في النفوس و قبوركم في القبور»؛ اجساد و ارواح شما ائمه(علیهم السلام) در اجساد و ارواح انسان هاست، نفوس و قبور شما نیز در جانها و قبور دیگر انسان هاست. این همراهی را به صورت مجرای فیض الهی و مانند آن توجیه کرد و به نحوی دسته دوم روایات را پذیرفت.
اما اگر گفته شود در برخی آیات قرآن(8)، خداوند متعال عدم حضور پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) را در برخی جریانهای تاریخی اشاره کرده است، باید گفت: آیات مذکور منافاتی با دسته اول روایات نداشته و نافی دسته دوم است. به عبارت دیگر این آیات حضور مادی و فیزیکی ایشان را نفی می کند، نه وجود نوری و مجرای فیض بودن معصومین را.
پی نوشت ها:
1. ابن‌بابویه، محمد بن علي، (1378)، عيون اخبار الرضا، مهدي لاجوردي، اول، تهران، نشر جهان، ج1، ص262.
2. همو، (1413)، من لا یحضره الفقیه، دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، ج2، ص613.
3. همو، (1395)، كمال الدين و تمام النعمة، تصحیح علی اکبر غفاری، دوم، تهران، اسلامیه، 1395: 2/336.
4. حافظ برسى، رجب بن محمد، (1422)، مشارق أنوار اليقين في أسرار أمير المؤمنين علیه‌السلام، اول، بیروت، أعلمي، ص248.
5. مستنبط، احمد، (1384)، القطره من بحار مناقب النبی و العتره علیهم السلام، پنجم، قم، حاذق، ص207.
6. مشارق أنوار اليقين في أسرار أمير المؤمنين علیه‌السلام، ص132.
7. القطره من بحار مناقب النبی و العتره علیهم السلام، ص282.
8. قصص: 44-46؛ یوسف: 3.
http://www.askdin.com/showthread.php?t=64456&p=1011396&viewfull=1#post10...