پرسش:
با توجه به آیه لا اکراه فی الدین می توان جنگهای صدر اسلام را توجیه کرد؟ آیا این جنگها مورد تایید است؟ از لحاظ تاریخی چگونه بررسی میشود؟
پاسخ:
با توجه به منابع تاریخی و روایی آنچه مسلم و قطعی است این که پیامبر (صلی الله علیه و آله) برای گسترش اسلام و ترویج دین به ابزار جنگ متوسل نشدند. پیامبر اسلام حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) برای ترویج دین اسلام روشهای بسیار زیبا و ارزشمنی داشتند. در این بین مناسب است به روشهای تبلیغی قران نظری بیاندازیم. در قرآن كريم براي تبليغ واژه‌هاي "انذار"، "ابلاغ"، "تبشير"، "تخويف"، "هدايت"، "ارشاد"، "دعوت"، "امر به معروف و نهي از منكر" آمده است كه هريك به بعدي از ابعاد تبليغ اشاره دارد.
قرآن روشهای متفاتی را برای تبلیغ و ارشاد مردم به توحید و یگانه پرستی بیان کرده است و از آنجا که پیامبر (صلی الله علیه و آله) حامل وحی است، عامل به این روشهاست.
روشهای پیامبر (صلی الله علیه و آله) در تبلیغ دین اسلام
قول و افعال و پیامبر (صلی الله علیه و آله)
آنچه را که پیامبر (صلی الله علیه و آله) بر زبان جاری نموده اند ، و آنچه را که انجام داده اند ، یعنی اقوال و افعال ، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) برای امت اسلامی حجت، الگو و سر مشق است. قرآن مجید چنین بیان می کند : « لقد کان لکم فی رسول الله اسوه حسنه لمن کان یرجوا الله والیوم الاخر و ذکر الله کثیرا » (1) مسلماً برای شما در زندگی رسول خدا سرمشق نیکویی بود ، برای آنان که امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد می کنند .
توجه خاص به مکان تبلیغ
مکان، در اثر گذاری تبلیغ می تواند نقش مهمی داشته باشد ، در ایام حج ، پیام خدا و دعوت اسلامی خویش را به مردم می رساند.(2) آن حضرت در کنار کعبه در حجر اسماعیل می نشستند و آیات قرآن را تلاوت و تبلیغ می کردند . (3)
توجه به زمان تبلیغ
استفاده از ماههای حرام
پیامبر در بازارهای عکاظ ، مجنه و ذی المجاز حاضر می شد ، در بلندی می ایستاد و مردم را به دین اسلام دعوت می کرد. (4) در چنین مواردی ، عنصر مکان و زمان در انجام تبلیغ پیامبر (صلی الله علیه و آله) تاثیر داشته است .
ارسال گروههای تبلیغی و دینی برای ترویج اسلام، ارسال نامه های متعدد برای پادشاهان و ملوک مختلف، ارسال قاری قرآن به مناطق مختلف
روشهایی که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) در ترویج دین مبین اسلام اعمال نمودند را بیان نمودیم. وقتی دین اسلام با آن لطافت و رفتار حکیمانه پیامبر (صلی الله علیه و آله) و ابزار تبلیغی مناسب، به مردم معرفی میشود دیگر جایی برای جنگ باقی نمیماند تا پیامبر (صلی الله علیه و اله) بخواهد از طریق جنگ دین اسلام را ترویج دهد.
نکته قابل تامل این است دین و پذیرش آن یک امر باطنی و قلبی است اگر بنا باشد کسی به زور شمشیر دین اسلام را ترویج دهد پس از اینکه جنگ تمام شد و اوضاع آرام شد شخصی که از ترس جان دین را پذیرفته است پس از رفع خطر باز به دین قبلی خود باز میگردد و دین اجباری را نمی پذیرد.
آیا حمله پیامبر (ص) به کاروان تجاری قریش دفاعی بود یا ابتدایی؟
مشرکین علاوه بر اینکه در مکه به آزار مسلمین میپرداختند پس از هجرت مسلمانان به مدینه، دست از آنان برنداشتند. حرکات ایذایی، تهدید مردم مدینه و تهدید امنیت آنان همچنین اقدامات نظامی مشرکین از جمله حضور 200 نفر از مشرکین مکه در دشت رابغ به سرکردگی ابوسفیان از جمله تعرضات مشرکین به مدینه و مسلمانان این شهر است.(5)
پیامبر (صلی الله علیه و آله) خواست به قريش تجارت پيشه، بفهمانند كه در صورت نبرد با اسلام و مدينه منوره، شريان حياتي اقتصادي آنان قطع خواهد شد.
تقويت بنيه نظامي و سازماندهي و آماده ساختن نيروهاي نظامي براي دفاع از مدينه (6)
اجازه جنگ از جانب خداوند
از آنجا که مسلمانان در مکه مورد اذیت و آزار قرار میگرفتند نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمده و از آزار مشرکین شکایت نمودند حضرت فرمود اجازه جهاد صادرنشده است تا اینکه آیه « اذن للذین یقاتلون با نهم ظلموا ... » (7) نازل شد. امام باقر (علیه السلام) فرمود این روایت درباره مهاجران نازل شده است. (8)
جبران اموال به غارت رفته مهاجرین
یکی از اهداف پیامبر (صلی الله علیه و اله) در حمله به کاروان تجاری قریش جبران اموال مصادره شده مهاجرین بود. مسلمین پس از اذیت و آزار مشرکین مکه و با دستور خداوند سبحان و پیامبر (صلی الله علیه و آله) از مکه به مدینه هجرت کردند و مشرکین تمامی اموال آنان را مصادره کردند. پیامبر (صلی الله علیه و آله) برا ی جبران حق به غارت رفته مسلمین به این کاروان حمله برد. (9)
پی نوشت:
- احزاب 21
- قرآن و تبلیغ ، محسن قرائتی ، مرکز فرهنگی درس هایی از قرآن ، تهران ، نوبت چهارم، بهار 1385 . ص 37
- همان ص 38
- همان ص 41
- زرگری نژاد، غلامحسین؛تاریخ صدر اسلام، ص 367، تهران، سمت 1378،چاپ اول
- منتظرالقائم، اصغر؛ تاریخ اسلام، ص 129، اصفهان، دانشگاه اصفهان، 1384، چاپ اول
- حج 39.
- طبرسی، مجمع البیان، ج 7 ص 156
- یوسفی غروی، محمد هادی ، موسوعه التاریخ الاسلامی، ج 2، ص 569، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1417، اول