پرسش:
آیا به طور صد درصد درباره مفهوم اجل مسمی می شود نظر داد؟ آیا می شود به صورت قطعی و صد در صد گفت که اجل مسمی مدت عمر نهایی انسان در دنیا هست؟ آیا به این صورت هست که مثلا فردی در 50 سالگی و 2 ماه و 5 روز و 5 دقیقه و 5 ثانیه باید از دنیا برود؟ یا اینکه می تواند انجام یک کار یا یک اتفاق برای انسان باشد؟ مثلا خداوند مقرر کرده باشد که فردی اگر در فلان مسیر قدم گذاشت اجل حتمی او فرا برسد.
پاسخ:
در آیه 2 سوره انعام از دو نوع اجل نام برده شده است:
« هُوَ الَّذِی خَلَقَكُمْ مِنْ طِینٍ ثُمَّقَضَى أَجَلًا وَأَجَلٌ مُسَمًّى عِنْدَهُ ثُمَّ أَنْتُمْ تَمْتَرُونَ(1)او کسی است که شما را از گل فرید؛ سپس مدتی مقرر داشت (تا انسان تکامل یابد)؛ و اجل حتمی نزد اوست (و فقط او از ن گاه است). با این همه، شما (مشرکان در توحید و یگانگی و قدرت او،) تردید می‌کنید!»
بنابراین دو اجل داریم یکی اجل مقضی یا همان معلّق و دیگری اجل مسمّی یا همان محتوم.
اجل مقضی و معلّق، به استناد مقتضی و ظهور زمینه مرگ است، از این جهت تقدیم و تأخیر و محو و اثبات می پذیرد؛ اما اجل محتوم مطابق با تحقق همه شرایط و رفع همه موانع است، ازاین رو تغییرناپذیر است.(2)
اجل معلّق با كم و بسیار شدن شرایط و زمینه ها و مقتضیات همواره جابه جا می شود و تقدیم و تأخیر می پذیرد، تا با اجل مسمّی هماهنگ شود؛ آنگاه مسمّی و معین است.
اجل مسمّی را هیچ كس تغییر نمی دهد؛ نه خدا و نه جز او: دیگران دگرگون نمی كنند، چون نمی توانند (فَاِذا جاءَ اَجَلُهُم لایَستَأخِرونَ سَاعَةً ولایَستَقدِمون) (3) و خدا نیز تغییر نمی دهد، زیرا آن را برابر با نظام احسن قرار داده است و كلمات و خلقت احسن او تبدیل پذیر نیستند: (لاتَبدیلَ لِكَلِمتِ الله)(4)؛ (لاتَبدیلَ لِخَلقِ الله)(5) ازاین رو فرمود (ولَن یُۆَخِّرَ اللهُ نَفسًا اِذا جاءَ اَجَلُها).(6)و(7)
اگر در روایات هست كه صدقه، صله رحم، سبك كردن دَین، زیارت قبر امام حسین(علیه‌السلام)، مواظبت بر بهداشت و... سبب طولانی شدن عمر می شوند و عدم آنها عمر را كوتاه می كنند(8)، به اجل معلّق اشاره دارند كه همگانی و تغییرپذیرند.
در مقابل اجل معلّق، اجل مسمّی و محتوم قرار دارد كه عند الله است: (واَجَلٌ مُسَمًّی عِندَه) و این اجل به قرینه آیه (ما عِندَكُم یَنفَدُ وما عِندَ اللهِ باق)(9)تغییرناپذیر است.(10)و(11)
در اجل محتوم، فرد هر مسیری در زندگی داشته باشد با فرا رسیدن اجل محتومش ساعتی اجلش پس و پیش نخواهد شد و بطور قطع و حتم، اجلش فرا خواهد رسید. اینکه فردی صله رحم داشته باشد یا نه، صدقه بدهد یا نه، به زیارت سید الشهدا(علیه السلام) برود یا نه در تاخیر اجل معلقش موثر است اما در تاخیر اجل حتمی اش، خیر.
مثال اجل معلق و مسمی مانند چراغ نفتی است. اگر سوخت چراغ به اتمام برسد قطعا بدون هیچ تاخیری، چراغ خاموش می شود اما تا قبل از آن عوامل دیگری مانند باد وافتادن چراغ و ... نیز می توانند باعث خاموشی آن شوند اما اگر این عوامل را حذف کنیم چراغ تا زمان دارا بودن سوخت، روشن خواهد بود.
اجل محتوم همان زمان اتمام سوخت و اجل معلق، احتمالاتی است که ممکن است منجر به فوت افراد شود.
پاسخ:
در آیه 2 سوره انعام از دو نوع اجل نام برده شده است:
« هُوَ الَّذِی خَلَقَكُمْ مِنْ طِینٍ ثُمَّقَضَى أَجَلًا وَأَجَلٌ مُسَمًّى عِنْدَهُ ثُمَّ أَنْتُمْ تَمْتَرُونَ(1)او کسی است که شما را از گل فرید؛ سپس مدتی مقرر داشت (تا انسان تکامل یابد)؛ و اجل حتمی نزد اوست (و فقط او از ن گاه است). با این همه، شما (مشرکان در توحید و یگانگی و قدرت او،) تردید می‌کنید!»
بنابراین دو اجل داریم یکی اجل مقضی یا همان معلّق و دیگری اجل مسمّی یا همان محتوم.
اجل مقضی و معلّق، به استناد مقتضی و ظهور زمینه مرگ است، از این جهت تقدیم و تأخیر و محو و اثبات می پذیرد؛ اما اجل محتوم مطابق با تحقق همه شرایط و رفع همه موانع است، ازاین رو تغییرناپذیر است.(2)
اجل معلّق با كم و بسیار شدن شرایط و زمینه ها و مقتضیات همواره جابه جا می شود و تقدیم و تأخیر می پذیرد، تا با اجل مسمّی هماهنگ شود؛ آنگاه مسمّی و معین است.
اجل مسمّی را هیچ كس تغییر نمی دهد؛ نه خدا و نه جز او: دیگران دگرگون نمی كنند، چون نمی توانند (فَاِذا جاءَ اَجَلُهُم لایَستَأخِرونَ سَاعَةً ولایَستَقدِمون) (3) و خدا نیز تغییر نمی دهد، زیرا آن را برابر با نظام احسن قرار داده است و كلمات و خلقت احسن او تبدیل پذیر نیستند: (لاتَبدیلَ لِكَلِمتِ الله)(4)؛ (لاتَبدیلَ لِخَلقِ الله)(5) ازاین رو فرمود (ولَن یُۆَخِّرَ اللهُ نَفسًا اِذا جاءَ اَجَلُها).(6)و(7)
اگر در روایات هست كه صدقه، صله رحم، سبك كردن دَین، زیارت قبر امام حسین(علیه‌السلام)، مواظبت بر بهداشت و... سبب طولانی شدن عمر می شوند و عدم آنها عمر را كوتاه می كنند(8)، به اجل معلّق اشاره دارند كه همگانی و تغییرپذیرند.
در مقابل اجل معلّق، اجل مسمّی و محتوم قرار دارد كه عند الله است: (واَجَلٌ مُسَمًّی عِندَه) و این اجل به قرینه آیه (ما عِندَكُم یَنفَدُ وما عِندَ اللهِ باق)(9)تغییرناپذیر است.(10)و(11)
در اجل محتوم، فرد هر مسیری در زندگی داشته باشد با فرا رسیدن اجل محتومش ساعتی اجلش پس و پیش نخواهد شد و بطور قطع و حتم، اجلش فرا خواهد رسید. اینکه فردی صله رحم داشته باشد یا نه، صدقه بدهد یا نه، به زیارت سید الشهدا(علیه السلام) برود یا نه در تاخیر اجل معلقش موثر است اما در تاخیر اجل حتمی اش، خیر.
مثال اجل معلق و مسمی مانند چراغ نفتی است. اگر سوخت چراغ به اتمام برسد قطعا بدون هیچ تاخیری، چراغ خاموش می شود اما تا قبل از آن عوامل دیگری مانند باد وافتادن چراغ و ... نیز می توانند باعث خاموشی آن شوند اما اگر این عوامل را حذف کنیم چراغ تا زمان دارا بودن سوخت، روشن خواهد بود.
اجل محتوم همان زمان اتمام سوخت و اجل معلق، احتمالاتی است که ممکن است منجر به فوت افراد شود.
پی نوشت:
1.انعام/2
2. جوادی آملی ،تسنیم، ج 24 ، ص383.
3. نحل/61
4.یونس 64
5. روم/30
6.منافقون/11.
7. تسنیم، پیشین، ص 385.
8. الكافی، ج2، ص152 ـ 153 و157؛ ج4، ص2؛ ج6، ص290؛ تهذیب الاحكام، ج6، ص42؛ وسائل الشیعه، ج5، ص61
9. نحل/96
10. تسنیم، پیشین، ص 387.
11. با تلخیص،برگرفته از سایت تبیان