پرسش:
چه کسی هجرت پیامبر (صلی الله علیه وآله و سلم) را مبدأ تاریخ اسلام قرار داد؟
پاسخ:
مشهور و معروف این است که تعیین مبدا تاریخ توسط عمر بن خطاب و به پیشنهاد حضرت علی (علیه السلام) از هجرت پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) انجام گرفت. ابوموسی اشعری نامه ای به عمر می نویسید و از نبود تاریخ منسجمی گلایه می کند چرا که نامه هایی از خلیفه به دستش می رسید و به دلیل عدم ذکر تاریخ در تقدم و تاخر نامه ها دچار مشکل می شد.(1)
خلیفه نیز شورایی تشکیل داد تا آغازی را برای تاریخ اسلام مشخص کنند.(2) در این شورا هر کدام از صحابه نظری داد اما نظر آنان مقبول واقع نشد. نهایتا حضرت علی (علیه السلام) پیشنهاد دادند هجرت پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) از مکه به مدینه مبدا تاریخ اسلام قرار گیرد که مورد پذیرش خلیفه دوم قرار گرفت و به صورت بخشنامه به سراسر شهرها اعلام شد.(3)
با بررسی دقیق تر و بیشتر به این نتیجه می رسیم که در عصر نبوی و به دستور شخص رسول اكرم (صلي الله عليه و آله)، هجرت به مدینه به عنوان مبدأ تاريخ قرار گرفته است.(4)
مکاتباتی از پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) در منابع تاریخی گزارش شده که تاریخ هجری در آنها درج شده است.
براي مثال، به چند نمونه اشاره مي كنيم:
1. نامه صلحي كه امام علی (عليه السلام) به دستور پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) براي نصاراي نجران نوشت، به سال پنجم هجری قمری تاريخ خورده است. در اين رساله آمده است: «وَ اَمَرَ عَلِيّا اَنْ يَكْتُبَ فيهِ اِنَّهُ كُتِبَ لِخَمْسٍ مِنَ الْهِجْرَةِ»؛ به علی (عليه السلام) دستور داد در آن نامه بنويسد كه اين نامه، در سال پنجم هجري نوشته شد.(5)
2. در روايت است كه سلمان فارسي از حضرت رسول اكرم (صلي الله عليه و آله) وصيتي خواست و پيامبر به علی (عليه السلام) املا فرمود و حضرت نوشت. آن گاه در پايان اين نامه، پيامبر دستور داد در آخر نامه نوشته شود: «كَتَبَ عَليُّ بْنُ اَبيطالِبٍ بِاَمْرِ رَسُولِ اللّهْ فِي شَهْرِ رَجَبِ سِنَةَ تِسْعٍ مِنَ الْهِجْرَةْ»؛ اين نامه به دست علی (عليه السلام) و به دستور رسول اكرم (صلی الله عليه و آله) در ماه رجب سال نهم هجری نوشته شد.(6)
3. تاريخ نگاران از قول پيامبر درباره شهادت امام حسين (عليه السلام) نقل كرده اند كه حضرت به ام سلمه فرمود: «حسين (عليه السلام) در پايان سال 60 هجری شهيد می شود.»(7)
افزون بر اين موارد، نظريه های برخی تاريخ نويسان نيز اين مطلب را تأييد می كند كه بنيان گذار تاريخ هجری، شخص رسول اكرم (صلي الله عليه و آله) بوده است. از آن جمله، تاريخ طبری می نويسد: «لَمّا قَدِمَ رَسُولُ اللّهِ صَلَي اللّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ اَلْمَدينَةَ اَمَرَ بِالتّارِيِخِ»؛ وقتي رسول اللّه (صلي الله عليه و آله) وارد مدينه شد، به ثبت تاريخ دستور داد.(8)
همچنين حاكم از ابن عباس نقل می كند كه: «تاريخ هجری از سال اول كه پيامبر به مدينه وارد شد، تعيين گرديد.»(9)
البته آنهايی كه با توجه به قرينه ها و شواهد تاريخی، نبي اكرم (صلی الله عليه و آله) را بنيان گذار تقويم هجري می دانند، در برخورد با تاريخ نگارانی كه خليفه دوم را وضع كننده هجرت به عنوان مبدأ تاريخ معرفی می كنند، می گويند آنچه در زمان عمر روی داد، تغيير دادن مبدأ سال از ربيع الاول به محرم بوده است.(10)
در اينكه چه كسی پيشنهاد داده است تا مبدأ سال از ربيع الاول، يعنی ماه هجرت پيامبر، به محرم منتقل شود، اختلاف نظر وجود دارد. برخی گفته اند شخص پيشنهاد دهنده عثمان بن عفان بوده است. دسته ای عبدالرحمن بن عوف را پيشنهاد دهنده می دانند و گروهی ديگر گفته اند پيشنهاد دهنده، علی (عليه السلام) بوده است.(11)
بنابر این به نظر می رسد هجرت به مدینه به عنوان مبداء تاریخ اسلام به دستور شخص پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) تعیین شده است و آنچه به زمان خلیفه دوم نسبت می دهند با هاله ای از ابهام روبرو است.
___________
(1) ابن مسکویه، احمد، تجارب الأمم، سروش، تهران، 1379ش،ج 1، ص413.
(2) ابن کثیر، البدایة و النهایة، دار الفکر، بیروت، 1407ق،ج 3، ص207.
(3) یعقوبی، احمد، تاریخ یعقوبى، دار صادر، بیروت، بی تا،ج 2، ص145؛ طبری، تاریخ طبری، ج4، 38-39؛ مسعودی، علی بن الحسین، مروج الذهب، دار الهجره، قم، 1409ق،ج 4، ص300.
(4) عاملی، سید جعفر مرتضی، تحقیقی درباره تاریخ هجری، واحد تحقیقات اسلامی بنیاد بعثت، ص23؛ جعفر سبحانی سید المرسلین، ج1، 609.
(5) سید المرسلین، پیشین، ج1، 610.
(6) همان ص609.
(7) همان؛ ص611.
(8) تاریخ طبری،پیشین، ج2، 110.
(9) سید المرسلین، ج1، 612.
(10) عاملی، پیشین، ص23.
(11) همان.
http://www.askdin.com/showthread.php?t=53387&p=779107&viewfull=1#post779107