تا روی زمین کسی الله میگوید، قیامت برپا نمی شود

پرسش:
در احادیث متعددی اشاره شده است که تا روی زمین کسی الله میگوید، قیامت برپا نمی شود.
بر این اساس، آیا برپایی قیامت، که وقوع آن برای حساب اعمال مردم و پاداش یا عذاب آنها ضروری است، نتیجه پر شدن زمین از کفر و بی دینی است؟
 

پاسخ:
بله روایاتی در این خصوص وارد شده است، اما عموما در منابع اهل سنت وارد شده است، و روایت معتبری در این خصوص در منابع معتبر شیعه یافت نشد، اما آنچه که در منابع اهل سنت آمده:
«لاتقوم الساعه حتی لا یقال فی الارض الله الله»؛ قیامت برپا نمی شود مگر آن هنگام که در زمین «الله» «الله» گفته نشود.(1)
«لا تقوم الساعه علی احد یقول الله الله»؛ قیامت بر کسی که می گوید «الله»، «الله» برپا نمیشود.(2)

در هر صورت برای پاسخ به این مسئله باید به دو نکته اساسی توجه بفرمایید:

نکته اول:
بر فرض پذیرش این روایات، هرگز به این معنا نیستند که قیامت زمانی برپا میشود که همه جا را کفر فرا گرفته باشد، چرا که چنین فرضی با دسته های متعددی از آیات و روایات در تعارض خواهد بود که به آنها اشاره می کنیم:

الف) قرآن کریم قیامت را امری حتمی و به صورت بی قید و شرط بیان می کند؛ یعنی از ظاهر قرآن به دست می آید که تحقق این مسئله مطلقا به نوع رفتار انسان­ها ندارد و هر زمان احتمال اتفاق افتادن دارد:
«وَ أَنَّ السَّاعَةَ ءَاتِيَةٌ لَّا رَيْبَ فِيهَا وَ أَنَّ اللَّهَ يَبْعَثُ مَن فىِ الْقُبُور»؛ و رستاخيز آمدنى است، و شكّى در آن نيست و خداوند تمام كسانى را كه در قبرها هستند زنده مى‏ كند (3)

این تعابیر به وضوح دلالت بر این دارند که قیامت در گرو رفتار بد مردم نیست، بلکه فلسفه قیامت هم پاداش مردم نیک، و هم جزای مردم بد است؛ در یک کلام فلسفه قیامت به خاطر حسابرسی مردم و رساندن آنها به نتیجه عملشان است، نه اینکه صرفا مجازاتی برای بدکاران باشد.

ب) نکته دیگر اینکه با ظهور امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) جهان پر از عدل و داد شده، و ظلم و جور به صورت گسترده وجود نخواهد داشت، و همچنین پس از ایشان نیز سایر ائمه(علیهم السلام) رجعت خواهند کرد، و دلیل نقلی دیده نشده که پس از ظهور و برپایی عدالت جهان، سخن از بازگشت ظلم در آن دیده شود.

بنابراین عدالتی که حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) برپا می کنند وصل به قیامت خواهد شد، همانطور که از ظاهر برخی روایات فهمیده میشود، به عنوان نمونه پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمودند:
«وَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالْحَقِّ نَبِيّاً لَوْ لَمْ يَبْقَ مِنَ الدُّنْيَا إِلَّا يَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ ذَلِكَ الْيَوْمَ حَتَّى يَخْرُجَ فِيهِ وَلَدِيَ الْمَهْدِي‏» قسم به خداوندی که مرا به حق به پیامبری برگزید، اگر از دنیا جز یک روز باقی نمانده باشد خداوند آن آن را طولانی خواهد کرد تا پسرم مهدی خروج کند.(4)

ج) روایات متعددی بر این مطلب دلالت دارند که زمین هرگز خالی از حجت نخواهد بود، مانند این فرمایش حضرت امیر(علیه السلام):
«لَا تَخْلُو الْأَرْضُ‏ مِنْ إِمَامٍ قَائِمٍ بِحُجَّةِ اللَّه‏»؛ زمین هرگز از امامی که حجت الهی را برپا سازد خالی نمی ماند.(5)

بنابراین طبق این روایات هرگز ندای توحید در جهان به صورت کامل خاموش نخواهد شد.

د) برخی روایات اگرچه به گستردگی ظلم در آستانه قیامت اشاره دارند:
«مِن اَشراطِ السّاعَهِ ان یُرفَعَ العِلمُ وَ یَظهَرَ الجَهل ُوَ یُشرَبُ الخَم رُ وَ یَفشوا الزِّنا»؛ از نشانه‌های قیامت، برچیده شدن علم، آشکار شدن جهل، و شرب خمر و کثرت زنا است.(6)

اما می توان آنها را نشانه های آخرالزمان و نزدیک بودن قیامت دانست، نه اینکه قیامت در گرو آن بوده و باید حتما تا زمان برپایی قیامت وجود داشته باشند، بلکه ممکن است تا نزدیکی های قیامت، و قبل از ظهور امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) باشند، چنین تعبیری با روایات هم سازگار است چون پیامبر اسلام نیز خود را پیامبر آخرالزمان معرفی کرده اند که در آستانه قیامت مبعوث خواهند شد:

«يَا مَعْشَرَ الْمُسْلِمِينَ إِنِّي إِنَّمَا بُعِثْتُ أَنَا وَ السَّاعَةُ كَهَاتَيْنِ قَالَ ثُمَّ ضَمَّ السَّبَّاحَتَيْن‏»؛ ای جماعت مسلمانان، بعثت من و قیام قیامت، مانند این دو است و اشاره به دو انگشت مبارکش کرده و انگشت سبّابه را با انگشت وسط در کنار یکدیگر قرار داد.(7)

و همچنین در روایات دیگری از رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) این ظلم و دشمنی از علائم نزدیک بودن قیامت دانسته شده که با ظهور امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) برچیده میشود:
«لَا تَقُومُ‏ السَّاعَةُ حَتَّى تُمْلَأَ الْأَرْضُ ظُلْماً وَ عُدْوَاناً، ثُمَّ يَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ عِتْرَتِي- أَوْ قَالَ: مِنْ أَهْلِ بَيْتِي- يَمْلَأُهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا، كَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ عُدْوَانا»؛ قیامت برپا نمیشود مگر آنکه زمین را ظلم و دشمنی فراگیرد، سپس مردی از عترت من خروج کرده و آن را پر از عدل و داد می سازد، همان گونه که پر از ظلم و جور شده بود.(8)

بنابراین یکی از نشانه های نزدیک بودن قیامت این است که کفر و ظلم همه جا را فرا خواهد گرفت، نه اینکه لزوما این کفر و ظلم تا قیامت ادامه خواهد داشت.

نکته دوم:
طبق آنچه که گذشت روشن میشود که این روایات به معنای وابستگی قیامت به ظلم و کفر مردم در آستانه ی آن ندارد، اما اینکه پس حقیقت و مراد آنها چیست، در این خصوص دیدگاه های متعددی بیان شده است که به چند مورد اشاره می شود:
اول: این روایات اشاره به نابودی جهان دارد، چرا که قیامت باطن جهان است و تا ظاهر جهان پابرجا باشد، باطن آن کشف نخواهد شد، بنابراین طبق این دیدگاه روایات نمی خواهند بگویند در آستانه قیامت زمین را کفر گرفته است، بلکه می خواهند بگویند اصلا زمین ظاهری دیگر وجود ندارد تا کسی در آن از خداوند نام ببرد.(9)

مرحوم ملاصدرا نیز بیان مشابهی دارد، ایشان معتقد است روایات مذکور ناظر به قیامت کبری نیست، بلکه ناظر به قامت صغری است، یعنی انسان تا از این ظواهر عبور نکند، قیامت را شهود نخواهد کرد، و وقتی از آن عبور کرد قیامت را خواهد دید. به تعبیر ملاصدرا بدن و دنیا در حکم زندان است، وقتی زندانی از آن بیرون آمد، دیگر حفظ آن موضوعیتی ندارد.(10)

بنابراین روایت نمی خواهد بگوید باید همه مردم کافر شوند تا قیامت برپا شود، بلکه بالعکس، یعنی باید الله الله گفتنشان از ظواهر عبور کند تا قیامتشان برپا شود، و تا این دوگانگی و اثنینیت وجود دارد، و یکی طالب است و دیگری مطلوب قیامت را شهود نخواهد کرد. (11)

دوم: دیدگاه دیگری که در این خصوص وجود دارد این است که روایت مذکور در حقیقت تعبیر دیگری از همان روایات «لولاالحجه لساخت الارض باهلها» است، یعنی بقای عالم در گرو انسان کامل است(12) که البته این با تحقق قیامت در تعارض نیست؛ همان طور که آن روایاتی که می فرماید: «لو لا الاحجةلساخت الارض باهلها» با برقراری قیامت و فروپاشی این جهان در تعارض نیست.
این روایات می خواهد ارزش حضور انسان کامل را بیان کند که بقای جهان در گرو وجود اوست، اما این که بالاخره روزی باید قیامت کبری برپا شود حرف دیگری است.

در هر صورت به هر کدام از این دیدگاه ها که معتقد باشیم، در این مسئله شکی نیست که این روایات نمیخواهد بگوید که برقراری قیامت کبری در زمانی خواهد بود که همه مردم از وحدانیت الهی رویگردان شده، و الله الله گفتن را ترک کنند؛ چا که طبق سایر نصوص دینی ما قیامت کبری قطعا خواهد آمد و در گرو رفتار مردم نیست.

پی نوشت ها:
1. ترمذی، محمد بن عیسی، سنن ترمذی، دار إحياء التراث العربي، بیروت، ج4، ص492.
2. مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح مسلم، دارالجیل، بیروت، ج1، ص91.
3. حج:7/22.
4. صدوق، محمد بن علی، کمال الدین، اسلاميه‏، تهران، چاپ دوم، 1395ق، ج1، ص280
5. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، دار الكتاب‏، قم، چاپ سوم، 1404ق، ج1، 359
6. فیض کاشانی، تفسیر صافی، انتشارات الصدر، تهران، چاپ دوم، 1415ق، ج5، ص24
7. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الامالی، كنگره شيخ مفيد، قم، چاپ اول، 1413ق،ص188.
8. طبری، ابن جریر، دلائل الامامه(ط الحدیثه)، نشر بعثت‏، قم، چاپ اول، 1413ق، ص467
9. فیض کاشانی، ملامحسن، علم اليقين في أصول الدين، انتشارات بيدار، قم، چاپ اول، 1418ق، ج‏2، ص 1234.
10. برای اطلاع بیشتر از تبیین ملاصدرا، ر.ک:اسفار، دار احياء التراث‏، بیروت، چاپ سوم، 1981ق، ج5، ص199 و ج9، ص218؛ اسرارالآیات، انجمن حكمت و فلسفه‏، تهران، 1360ش، ص172؛ المبدأ و المعاد، انجمن حكمت و فلسفه‏، تهران، 1354ش، ص381؛ شواهد الربوبیه، المركز الجامعى للنشر، مشهد، چاپ دوم، 1360ش، ص305؛ مفاتیح الغیب، مؤسسه تحقيقات فرهنگى‏، تهران، چاپ اول، 1363ش، ص631.
11. ملاهادی سبزواری، تعلیقات علی الشواهد الربوبیه، المركز الجامعى للنشر، مشهد، چاپ دوم، 1360ش، ص767.
12. ر.ک: مقدمه علامه حسن زاده بر منهاج النجاح في ترجمة مفتاح الفلاح‏، حكمت‏، تهران، چاپ ششم، 1384ش، ص49.

http://www.askdin.com/showthread.php?t=64158&p=1007386&viewfull=1#post10...