مکان جهنم کجاست؟

پرسش:
1. آیا از لحاظ دینی می توان ثابت کرد که جهنم زیر همین زمین تخت و بهشت در آسمانهاست؟
2. آیا بر اساس برخی نقشه های قدیمی می توان گفت: زمین گرد مسطح و مکه مکرمه مرکز زمین است؟
 

پاسخ:
هرچند با اثبات کروی بودن زمین بر اساس دلایل علمی و قرآنی، این دیدگاه که جهنم زیر زمین و بهشت بالای آسمانهاست، و مکه مرکز کره زمین است مورد تردید قرار می گیرد با این وجود نکاتی را در دو بخش تقدیم می کنیم:

1. مکان بهشت و جهنم:
اولاً درباره اصل وجود بهشت و جهنم، آیات و روایات متعددی وجود دارد.(1) درباره مکان بهشت و جهنم آنچه برخی از علما از روایات استفاده کرده اند؛ این است که بهشت فوق آسمان های هفتگانه و جهنم در زمین هفتم قرار دارد.(2) اما آیا منظور از آسمان هفتم و زمین هفتم در این گونه روایات، معنای ظاهری آن است یا خیر؟ چیزی روشن نیست.
ثانیاً گفته شده بهشت و دوزخ در باطن و درون اين جهانند. ما اين آسمان و زمين و كرات مختلف را با چشم خود مي‎بينيم امّا عوالمي كه در درون اين جهان قرار دارند نمي‎بينيم. چنانچه قرآن مي فرمايد: «كَلاَّ لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيَقِينِ* لَتَرَوُنَّ الْجَحِيمَ،(3) اگر علم اليقين داشتيد، دوزخ را مشاهد مي‎كرديد.» از جهتی دیگر گفته شده عالم آخرت و بهشت و دوزخ، محيط بر اين عالم هستند، و به اصطلاح اين جهان در شكم و درون آن جهان قرار گرفته، مانند عالم جنين كه در درون عالم دنيا است. طبق نظر اوّل دوزخ نيز در درون همين جهان قرار گرفته و وجود آن در درون اين جهان منافاتي با وجود بهشت در درون آن ندارد. و امّا طبق پاسخ دوّم كه بهشت و دوزخ محيط بر اين جهان باشند جواب باز هم روشنتر است زيرا دوزخ مي‎تواند محيط بر اين جهان باشد و بهشت محيط بر آن، و از آن هم وسيع‎تر.(4) بنابراين ديدگاه نبايد بهشت و جهنم و بسياري از معارف قطعي اسلام را در چارچوب زمان و مكان دنيايي ارزيابي كرد.(5)

ثالثاً مشهور بين متكلمين اين است كه بهشت در آسمان‎ها و زير عرش قرار دارد امّا جهنم زير طبقات زمين مي‎باشد. با این وجود خواجه نصیر الدین طوسی معتقد است: از مكان بهشت و جهنم اطلاع نداريم.(6) علامه مجلسی: دليل روشني در رابطه با مكان بهشت و جهنم نداريم یا حق اين است كه بگوييم علم اينها در انحصار خداوند است و ما نمي‎دانيم.(7) و هم‎چنين سعدالدين تفتازاني مي‎فرمايند: ما قطع نداريم به مكان بهشت و جهنم ولي اكثر علما مي‎گويند بهشت در بالاي آسمان‎ها و جهنم در زير طبقات زمين قرار دارد.(8) در نتیجه؛ از آنجاییکه این قبیل مسائل مربوط به عالمی غیر از عالم ماده است، و در آیات و روایات به _هر دلیل_ اشاره واضحی به آن نشده است، بنابراین؛ نمی توان نظر قاطعی درباره آن داد.(9)

علاوه بر اینها شاید اشاره برخی احادیث، به این مطلب که جهنم زیر زمین است، اشاره علمی (با عباراتی متناسب فهم مردم آن زمان) به دمای بالای هسته زمین باشد. مسلماً امروزه ثابت شده که در هسته زمین، فلزاتی از جمله آهن به صورت مذاب قرار دارد. و کلمه «جهنم» بهترین تعبیر برای وضعیت هسته زمین بوده است. از آنجایی که ویژگی اصلی جهنم، آتش سوزنده و دمای بالای آن است، این حدیث میتوانسته راهنمایی برای اهل علم آن زمان باشد که متوجه شوند «زیر زمین» ( هسته آن ) دمای بسیار بالایی دارد و مواد آن به صورت مذاب هستند. چون در حالت کرویت زمین، «زیر زمین» همان «هسته زمین» است.

2. مکه بعنوان مرکز زمین:
مرکز زمین، مثل نقطه پرگار در دلِ اعماق آن قرار دارد و نه در سطح آن، از این رو بر خلاف آنچه در باره کعبه گفته شده؛ مکه مکرمه "وسط زمین" است و نه مرکز زمین. در مورد واژه‌ی "وسط" نیز باید دقت نمود که به چه معنا و مقصودی گفته شده است. مثلاً اگر در کلام‌الله فرمود: "ما شما را امت وسط قرار دادیم"(10)، مقصود این نیست که به لحاظ جغرافیایی نیز در "وسط" سایر امم قرار گرفته‌اید. بعلاوه:
الف – بدیهی است که تعیین مرکز یا وسط جغرافیایی در سطح و هندسه دایره یا بیضی، به این راحتی میسر نمی‌باشد. بله، در احادیث و روایات اقوال فراوانی در خصوص "وسط" قرار داشتن کعبه وجود دارد که ممکن است واقعاً چنین نیز باشد، اما الزام ندارد که حتماً وسط جغرافیایی و هندسی باشد. در روایات مذکور تصریح شده است که: «علت اينكه خانه كعبه در وسط زمين است اينست كه خانه كعبه موضعى است كه از زير اين موضع زمين منبسط شد (اولین نقطه‌ای که از آب بیرون آمد) ...، و خانه كعبه اول بقعه ‏اى است كه در زمين بنا شد، چرا که آن وسط زمين است.» (11) - «كعبه را از آن روز كعبه ناميده‏ اند كه در ميانگين دنيا جاى دارد». (12)
ب - تحقیقات فلکی نشان می‌دهد که ارکان کعبه درست به سمت چهار جهت اصلی (شرق، غرب، شمال و جنوب) قرار گرفته است . در واقع به صورت یک مرکز در وسط قرار گرفته و چهار جهت جغرافیایی زمین را نشان می‌دهد.
ج – برخی از تحقیقات جغرافیایی (به ویژه توسط دانشمند مسلمان دکتر کمال الدین حسین - مصری) حاکی از آن است که مکه مکرمه در وسط خشکی‌های زمین قرار گرفته است. (13) بنابراین درست آن است که بگوییم کعبه نسبت به خشکی های جهان در وسط و مرکز آن قرار دارد و نه نقطه ای بعنوان مرکز کره خاکی.
 

پی نوشت ها:
1. سایت مقالات علمی ایران، جعفر سبحانی.
2. مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، بيروت، مؤسسه الوفا، 1403 ق، ج8، ص 205.
3. تکاثر/آیات 5 و 6.
4. مكارم شيرازي، ناصر و عده‎اي از نويسندگان، تفسير نمونه، تهران، دارالكتب الاسلامية، بی تا، ج3، ذيل آيه 134، سورة آل عمران.
5. جوادي آملي، عبدالله، معاد در قرآن، قم، نشر اسراء، چاپخانه اسوه، 1381، ج 5، ص 242 ـ 244.
6. سبحاني، جعفر، محاضرات في الالهيات، انتشارات جامعه مدرسين قم، بی تا، ص 668.
7. بحارالانوار، پیشین، ج 8، ص 206.
8. تفتازاني، شرح المقاصد، عالم الكتب، بيروت، بی تا، جزء 5، ص 112.
9. بنقل از پایگاه پرسمان قرآنی؛ پایگاه پاسخگویی اسلام کوئست، با تغییر و تصرف.
10. «وَ کَذَ'لِکَ جَعَلْنَـاکُمْ أُمةً وَسَطًا»، بقره/آیه 143.
11. شیخ صدوق، عيون أخبار الرضا (علیه السلام)-ترجمه آقا نجفى، نشر نبوغ، 1392، ج‏2، ص: 323.
12. همان منبع.
13. دکتر کمال الدین حسین، حاصل تحقیقاتش را در مصاحبه‌ی مطبوعاتی نیز بیان نمود که در شماره 32898 سال 103 روزنامه الاهرام، مورخ 5/ 1/ 1977 بچاپ رسيده است.، بنقل از پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات.

http://www.askdin.com/showthread.php?t=64147&p=1006063&viewfull=1#post10...