پرسش:
در آیه آخر سوره حمد مغضوب شدگان و گمراهان به چه کسانی اطلاق می شود؟
پاسخ:
مفسران در مورد مغضوبين فرموده اند که مغضوبين علاوه بر كفر، راه لجاجت و عناد و دشمنى با حق را مىپيمايند.
همانند گمراهان لجوج و يا منافق. جمعى از مفسران عقيده دارند كه منظور از مغضوب عليهم منحرفان يهودند و در احاديث اسلامى نيز كرارا -مغضوب عليهم - به يهود و - ضالين - به منحرفان نصارى تفسير شده است.
البته انطباق - مغضوب عليهم - بر يهود از قبيل تطبيق كلى بر فرد است نه انحصار مفهوم مغضوب عليهم در اين دسته از يهود، بنابراين مغضوبين كسانى هستند كه حركت آنها به سوى اسفل السافلين است.(1)(2)
اما اینکه مغضوب عليهم و ضالين چه کسانی هستند اختلاف اندکی وجود دارد و محققان سه احتمال را بر حسب روایات مطرح کرده اند:
1. از موارد استعمال این دو کلمه در قرآن مجید چنین استفاده مى شود که "مغضوب علیهم" مرحله اى سختتر و بدتر از "ضالین" است، و به تعبیر دیگر "ضالین" گمراهان عادى هستند، ولی مغضوب علیهم، گمراهان لجوج و یا منافق اند؛ و به همین دلیل در بسیارى از موارد، غضب و لعن خداوند در مورد آنها ذکر شده است.[2]
2. جمعى از مفسران عقیده دارند که مراد از ضالین منحرفان مسیحی و منظور از مغضوب علیهم منحرفان یهودی هستند.
این برداشت به دلیل موضع گیری هاى خاص این دو گروه در برابر دعوت اسلام است؛ زیرا همان گونه که قرآن هم صریحاً در آیات مختلف بازگو مى کند، منحرفان یهود، کینه و عداوت خاصى نسبت به دعوت اسلام نشان مى دادند، هر چند در آغاز، دانشمندان آنها از مبشران اسلام بودند، اما چیزى نگذشت که به جهاتى که در جای خود بیان شده - از جمله به خطر افتادن منافع مادیشان - سرسخت ترین دشمن اسلام شدند، و از هر گونه کار شکنى در پیشرفت اسلام و مسلمانان فروگذار نکردند. اما منحرفان مسیحی که موضعشان در برابر اسلام تا این حد سرسختانه نبود، تنها در شناخت آیین حق گرفتار گمراهى شده بودند، از آنها تعبیر به "ضالین" شده است.(3)
با این حال تعبیر از آنها به "مغضوب علیهم" بسیار صحیح به نظر مىرسد، ولى باید توجه داشت که این تعبیر در حقیقت از قبیل تطبیق کلى بر فرد است؛ یعنی اینها از جمله مصادیق بارز این مفهوم هستند و افراد مغضوب و ضالین افراد و گروه های بیشتری را شامل می شود.
3. این احتمال نیز وجود دارد که ضالین به گمراهانى اشاره مىکند که اصرارى بر گمراه ساختن دیگران ندارند، در حالى که مغضوب علیهم کسانى هستند که هم گمراه اند و هم گمراهگر، و با تمام قوا مىکوشند دیگران را همرنگ خود سازند!(4)
قرآن خود در آیاتی مصادیق مختلفی را برای گمراهان و غضب شدگان ذکر می کند که براى نمونه به موارد زیر اشاره مىشود:
"مردان و زنان منافق و مردان و زنان مشرک را که بر خدا بدگمانند عذاب کند. بر گردشان بدى حلقه زند و خدا بر آنها خشم گرفت".(5)
"آن کس که کفر را به جاى ایمان برگزیند، چون کسى است که راه راست را گم کرده باشد".(6)
"آنان که درِ دل را به روى کفر مى گشایند، مورد خشم خدایند و عذابى بزرگ برایشان مهیا است".(7)
قرآن این گروه را جزو مغضوبین و ضالین نام می برد که وجه مشترک در تمام آنها نافرمانی کردن از خداوند است و هر یک به نوعی مخالفت خود را با خداوند به انجام رسانیده اند و در نهایت جزو گمراهان و یا غضب شدگان قرار می گیرند.
پی نوشت ها:
1. الميزان، سيد محمد حسين طباطبايي، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، لبنان- بيروت،1390 ه. ق،چاپ: 2، ج 1، ص 27.
2. تفسير نمونه،آيت الله مکارم شيرازي، دار الكتب الإسلامية،ايران- تهران، 1371 ه. ش، چاپ: 10، ج 1، ص 54 .
3. همان، ج 1، ص 55.
4. همان، ج 1، ص 56.
5. فتح، 6.
[6] . بقره، 108.
[7] . نحل، 106.
http://www.askdin.com/showthread.php?t=35705&p=1003719&viewfull=1#post10...