پرسش:
آیا مقام ابراهیم کنونی براستی جای پای ابراهیم پیامبر است؟
پاسخ:
از ظاهر روایات اسلامی و گزارش های تاریخی بر می آید که مقام ابراهیم ، سکویی بوده و حضرت ابراهیم بر بالای آن می ایستاده و هنگام تعمیر بنای کعبه سنگ های آن را روی هم قرار می داده است و اکنون اثر پای حضرت ابراهیم بر آن نمایان است و حجاج بعد از طواف در نزدیک آن نماز طواف می خوانند(1)
در کافى از امام صادق (علیه السلام) در تفسیر جمله: "فِیهِ آیاتٌ بَیِّناتٌ" آمده است شخصى از امام صادق (علیه السلام) پرسید: این آیات بینات چیست؟ فرمود: "یکى مقام ابراهیم است که ابراهیم بر بالاى آن ایستاد و جاى پایش در سنگ نشست، و دیگر حَجر الاسود، و سوم حِجر اسماعیل است(2)
در گزارشها آمده یکبار جابربن عبدالله انصاری طوافش را تمام کرد به طرف مقام رفت و آیه شریفه "وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِیمَ مُصَلًّى" را تلاوت نمود، این دلالت می کند بر این که منظور از مقام ابراهیم همین مکان معروف آن است(3)
البته روایاتی دال بر این است که سنگ اصلى که ابراهیم بر روى آن مى ایستاده تا دیوار کعبه را بالا ببرد در زیر زمین، در همین مکانى که فعلاً مقامش مى نامند دفن شده و مقام ابراهیم کنار مطاف، روبروى ضلع ملتزم قرار دارد (4)
برخی از گزارشها نیز گویای آنند که مکان اصلی نزدیکی دیوار کعبه بوده در زمان جاهلیت به عقب برده شده، پیامبر(صلی الله علیه واله) آن را به جای اصلی بازگرداند و دوباره خلیفه دوم آن را به مکانی که در جاهلیت بود انتقال داد.(5) موید این مطلب حدیثی از عایشه است که می‌گوید: «أنّ المقام كان فی زمن رسول الله(ص) و زمن ابی بكر ملتصقاً بالبیت، ثم أخّره عمر بن الخطاب» «مقام در زمان حضرت رسول خدا(ص) و زمان ابوبكر، به بیت چسبیده بود و عمر آن را دور كرد».(6)
حضرت علی (علیه السلام) در زمان خلافت در ضمن خطبه‌ای به برخی اشتباهات زمان خلفای قبلی اشاره کرده و تغییر جایگاه مقام ابراهیم را از جمله آنها برمی‌شمارد و بیان می‌کند اگر بیشتر صحابه، امام را تنها نمی‌گذاشتند این امور را به شرایط زمان رسول خدا(صلی الله علیه واله) باز‌می‌گرداند (7)
برخی مورخان و سیره‌نویسان اهل سنت معتقدند سنگ مقام تا زمان فتح مکه داخل کعبه نگهداری می‌شد و پس از فتح، پیامبر آن را بیرون آورده و در کنار در کعبه نصب کرد. با نزول آیه ۱۲۵ سوره بقره، پیامبر دستور داد سنگ را به مکان فعلی منتقل کنند(8)
همه این گزارشها حکایت از آن دارد که مکان اصلی مقام تغییر یافته است لذا افسانه خواندن جریان ساخت کعبه توسط حضرت ابراهیم (علیه السلام) به دلیل دوری مقام از دیوار کعبه از عدم آگاهی گوینده از این گزارشها خبر می دهد.
ضمنا بحث نقش جای پا نیز نمی تواند دلیل بر افسانه بودن ماجرای ساخت کعبه باشد زیرا:
یک: ممکن است معجزه باشد. خدائی که می تواند عصا را اژدها و آتش را بر ابراهیم گلستان کند می تواند نقش پا را بر روی سنگ ایجاد کند
دو: ممکن است پیروان دین حنیف برای ماندن آثار حضرت ابراهیم وجریان ساخت کعبه آن را حک کرده باشند
بر فرض که جای پا افسانه باشد آیا با افسانه شدن جزئیات یک مطلب کل آن افسانه می شود. در مورد هخامنشیان تا ساسانیان افسانه های زیادی نقل میشود آیا می توان گفت اصل وجود هخامنشیان تا ساسانیان افسانه است؟ بدیهی است که اینگونه موارد را نمی توان مستمسک برای افسانه بودن اصل موضوع قرار داد زیرا گزارشها و احتمالات عدیده ای برای اثبات اصل داستان وجود دارد .
منابع:
1.ابن منظور، لسان العرب، ج 12، ص 498.
2.مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج3، ص 15، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1374 هـ ش، چاپ اول، با اندکی تصرف.
3.مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج 21، 403، مؤسسه الوفاء، بیروت- لبنان، 1404 هـ ق ؛ صحیح مسلم( حج حدیث 147) به نقل از ابن کثیر دمشقى، اسماعیل بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم، ج1، ص: 293، دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلى بیضون، چاپ بیروت، 1419 ق.
4.طباطبایی، محمد حسین، ترجمه المیزان، ج3، ص 546، مترجم: موسوى همدانى، سید محمد باقر، ناشر: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، 1374 هـ ش، چاپ پنجم .
5.بلاذری، انساب الاشراف، ج۱۰، ص۳۳۴؛ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۲۱۵
6.بیهقی، دلائل النبوة، ج۲، ص۶۳؛ ابن‌حجر عسقلانی، فتح الباری، ج۸، ص۱۶۹
7.کلینی، کافی، ج۸، ص۵۸، ح۲۱؛ شیخ صدوق، علل الشرایع، ج۲، ص۴۲۳؛ الارشاد شیخ مفید، ج۲، ص۳۸۳
8.کردی مکی، التاریخ القویم، ج۳، ص۳۴۹؛ ابن بطوطه، رحلة، ج۱، ص۳۷۴؛ ابن جبیر، رحلة، ص55
http://www.askdin.com/showthread.php?t=31920&p=904837&viewfull=1#post904837