سوال :
چگونه نسب سادات متصل به ائمه (ع)می شود؟چه منبعي نسب سادات را تاييد مي كند و چه سند تاريخي در اين مورد وجود دارد؟
پاسخ :
سیادت عنوانی است برای مردان و زنانی كه در طول نسب خویش به حضرت هاشم بن عبد مناف (جدّ رسول اللَّه) میرسند. هر كس سلسله نسب او به هاشم بن عبد مناف یا فرزندان او برسد، سید محسوب میشود.[1]
اصطلاحاً به فرزندان هاشم، بنی هاشم میگویند. برخی از اینان به عموهای پیامبر مثل ابوطالب و ابولهب، عباس و حمزه میرسند. بنابراین فرزندان عباس عموی پیامبر كه اصطلاحاً به آنان بنی عباس میگویند، سید محسوب میشوند. فرزندان ابوطالب به نام های طالب و عقیل و جعفر طیار و علی(ع) و نسل آنان (تا كنون هر چه هستند) سیدند. پیامبر اسلام(ص) از جهت پسرانش (طیب و طاهر و قاسم و ابراهیم) چون در كودكی از دنیا رفتند، نسلی ندارد و فقط از طریق حضرت فاطمه زهرا(س) نسلش ادامه پیدا كرد كه فرزندان حضرت زهرا(س) به نام های حسن و حسین و زینب و ام كلثوم(ع) از طریق پدرشان علی(ع) سید بودند.
تمامی ائمه معصومین و فرزندانشان از طریق علی(ع) به هاشم میرسند و سید هستند. بنابراین سیادت تنها انتساب به پیامبر نیست، بلكه از جهت انتساب به طالب و علی و عقیل و جعفر (فرزندان ابوطالب) و انتساب به عباس و حمزه (عموهای پیامبر(ص) نیز سیادت حاصل شده و حضرت علی(ع) سید بوده است و فرزندان او نیز سید هسیتند.
سید به معنای آقا و اطاعت شده (مطاع)، رئیس و بزرگ آمده است. سیادت عنوانی است اعتباری، نه تكوینی و احكامی برای سادات در فقه آمده است، مثلاً گرفتن زكات از غیر سید بر آنان حرام است.[2]
در زمینه شناسائی سادات از غیر سادات علمی مدون شده است به نام علم انساب و متخصصین این علم را علمای علم انساب یا عالم نسابه می گویند.
در دروه های نخست اسلامی (بنی امیه و دوره اول بنی عباس) نیازی به این علم نبود چون شناسائی سادات از غیر سادات کاری آسان بود.اما
به مرور زمان تعداد سادات زیاد شد،و نیاز به تدوین کتاب هایی شد که کسی به دروغ ادعای سادت نکند، پس نمی توان به راحتی ادعای سیادت کرد .
اولین کسی که در علم انساب سادات، کتاب نوشت، یحیی نسابه، فرزند حسن بن جعفر بن عبیداللّه اعرج ابن حسین اصغرابن امام زین العابدین (علیه السلام) بود که سلسله خاندان اهل بیت (علیهم السلام) از آغاز تا زمان خود را ثبت کرد.
در اوایل غیبت صغری، طبق توافقاتی که میان حکام وقت و بزرگان سادات شد، امتیازی به سادات داده شد که به تأسیس دارالنقابه ها انجامید. در این دارالنقابه ها، نقیب النقابی از طرف حکومت مرکزی تعیین می شد که او برای هر شهر نقیبی مشخص می کرد. در این دارالنقابه ها، پرونده های خاصی برای سادات با عنوان «جریده» ثبت می شد. این دارانقابه ها که تا اواسط دوره حکومت صفویه وجود داشت، بهترین جا برای حفظ انساب سادات بود،
اما متأسفانه این دارالنقابه ها از اواسط دوران صفویه برچیده شد و خلل بزرگی در انساب سادات به وجود آمد و پس از آن، مرکز خاصی برای ضبط و حفظ نسل سادات و کیان آنها وجود نداشت، هر چند این دارالنقابه ها در برخی از کشورهای اسلامی وجود دارد.
علمای بزرگ نسب شناسی در هر زمانی برای حفظ سلسله سادات از گزند حوادث، اقدام به تألیف کتب انساب نمودند که هم اکنون مقداری از این کتاب ها در دسترس می باشند.
با وجود این جریدها کسی نمی توانست به دروغ ادعای سیادت بکند چون بصورت ثبت احوال امروزی باید نام پدر ، پدر بزرگ وشاهداتی بر اداعای خود ارائه دهد لذا نفوذ به مدعین دروغی ناکام می ماند .
اگر احیانا کسی نیز به دروغ مدعی این منسب می شد علمای انساب کتابهای نوشتند که ادعای دروغگو را ناکام می گذاشت
کتاب منتقله الطالبین که فارسی هم ترجمه شد به نام مهاجران آل ابی طالب از این جمله است که مولف در مقدمه هدف نگارش از این کتاب را تشخیص غیر سادات از سادات عنوان می کند و درآن به سفرهای سادات به شهرهای مختلف اشاره می کند مثلا می گوید فلان سید که با دو واسطه به امام حسن (علیه السلام) می رسد از مدینه به ری رفت و در آنجا ماندگار شد و ازدواج کرد و چند فرزند به نام های فلان وفلان دارد.
از کتاب هایی که در این زمینه بسیار مورد توجه هستند و از جامعیت بالایی برخوردارند، یکی کتاب «عمدةالطالب» تألیف علامه نسابه ابن عنبه داوودی است. دیگری کتاب «الفخری» تألیف قاضی ازورقانی، «الشجرةالمبارکه» تألیف فخررازی،«لباب الانساب» تألیف بیهقی، «الاصیلی» تألیف ابن طقطقی، «سراج الانساب» تألیف ابن کیاگیلانی و ده ها کتاب دیگر که تحقیق و نشر یافته اند. البته منابع دیگری، هم چون کتاب «المجدی» و «تهذیب الانساب»عبیدلی و غیره چاپ و منتشر شده اند که مجموع این آثار در حدود چهل عنوان می شوند و برای اولین بار توسط کتابخانه مرحوم آیةالله مرعشی نجفی (قدس سره) چاپ و منتشر شده اند. مجموع این کتاب ها در غالبی نو و در مجموعه ای به نام «الموسوعةالنسبیه» گردآوری شده، که چند جلدی از آن نیز به چاپ رسیده است.
کتابهای زیر نیز در علم انساب تالیف و تدوین شده است .
این اثر به نسب شناسی فرزندان امام حسین علیهالسلام پرداخته است. نویسنده ابتدا زندگینامهای از امام علی علیهالسلام و امام حسین علیهالسلام آورده، سپس به معرفی سادات از شهادت امام تا دورهی جدید پرداخته و سادات شبه قارهی هند و فلسطین را در دو فصل مستقل آورده است.
دو.شجره ی خاندان مرعشی، سیدعلی اکبر مرعشی (مورخ معاصر)، تهران، 1365.
سه.الشجرة المبارکة فی أنساب الطالبیة، فخر رازی (د. 606ق)، تحقیق سیدمهدی رجائی، قم، کتابخانهی آیت اللّه نجفی 1409ق.
چهار.عمدة الطالب فی أنساب آل أبیطالب، جمالالدین احمدبن علی الحسینی معروف به ابن عنبر (د. 614ق)، با مقدمهی محمد صادق آل بحرالعلوم، قم، مؤسسه انصاریان، 1417ق / 1996م.
پنج.الفخری فی أنساب الطالبین، اسماعیلبن حسینبن محمدبن حسین مروزی (577 ـ بعد از 614ق) با مقدمهی آیت اللّه شهابالدین نجفی مرعشی، و تحقیق سیدمهدی رجائی، قم، کتابخانه آیت اللّه نجفی مرعشی، 1409ق.
شش.القول الجازم فی نسب بنی هاشم، جمیل ابراهیم حبیب، بغداد، منشورات مکتبة دار الکتب العلمیة، 1987م.
هفت.المجدی فی أنساب الطابیین، علیبن ابی غنائم عمری، با مقدمهی آیت اللّه مرعشی نجفی با عنوان المجدی فی حیاة صاحب المجدی، تحقیق احمد مهدوی دامغانی، قم، کتابخانه آیتاللّه مرعشی نجفی، 1409ق.
هشت.منتقلة الطالبیة، اسماعیل ابراهیمبن ناصر ابن طباطبا (سده پنجم قمری)، تحقیق سیدمحمد مهدی خرسان، نجف اشرف، 1969م.
نه.مهاجران آل أبوطالب، (ترجمه ی کتاب المنتقلة الطالبیة)، محمد رضا عطایی، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی، 1372، چاپ اول.
این اثر به ترتیب نام شهرهایی را که نوادگان ابوطالب، پدر امام علی علیهالسلام ، در آنجا پراکنده و ساکن شدند و اسامی افراد را آورده است.
نویسنده کتاب دیگری با عنوان دیوان الانساب و مجمع الاسماء و الألقاب دارد.
ده.نسب السادة العلویین السوامرة فی دیالی، محمد جاسم حمادی مشهدانی و عبدالرسول سلمان زیدی، بغداد 1994 میلادی.
پی نوشتها:
[1]. عروة الوثقی، ج 2، كتاب الخمس فصل 2، مسئله 3.
[2]. توضیح المسائل مراجع، ج 2، مسئله 1955.
کلید واژه : علم انساب ، سادات ، ائمه اطهار
http://www.askdin.com/showthread.php?t=20820&p=475464&viewfull=1#post475464