پرسش:
با توجه به اینکه حضرت عیسی(ع) پدر نداشت ولی موقع تولد مانند انسانهای دیگه بدن مادی داشت چگونه از مادرش مریم متولد شد؟
پاسخ:
تولد فرزند از مادری جسمانی باید جسمانی باشد. حضرت عیسی (علیه‌السلام) نیز همانند سایر انسانها جسم مادی داشتند چرا که از مادری مادی و جسمانی متولد شده‌اند، منتهی همچنانکه که در ادامه خواهد آمد نحوه‌ی خلقت و آفرینش حضرت با سایر انسانها متفاوت بود چنانکه نحوه‌ی خلقت حضرت آدم(علیه‌السلام) متفاوت بوده است.
داستان خلقت حضرت‌عیسی(علیه‌السلام) در قرآن کریم اینگونه بیان شده است:
«قَالَتْ رَبِّ أَنَّى یَكُونُ لِی وَلَدٌ وَلَمْ یَمْسَسْنِی بَشَرٌ قَالَ كَذَلِكِ اللّهُ یَخْلُقُ مَا یَشَاء إِذَا قَضَى أَمْرًا فَإِنَّمَا یَقُولُ لَهُ كُن فَیَكُونُ» (1) [مریم] گفت پروردگارا چگونه مرا فرزندى خواهد بود با آن كه بشرى به من دست نزده است؟! گفت چنین است [كار] پروردگار؛ خدا هر چه بخواهد مىآفریند چون به كارى فرمان دهد فقط به آن مىگوید باش پس مىباشد.
نیز آیه‌ی 17الی 21 سوره‌ی مریم داستان خلقت حضرت‌عیسی(علیه‌السلام) را اینگونه بیان می‌فرماید:
«فَاتَّخَذَتْ مِنْ دُونِهِمْ حِجَابًا فَأَرْسَلْنَا إِلَيْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّلَ لَهَا بَشَرًا سَوِيًّا* قَالَتْ إِنِّی أَعُوذُ بِالرَّحْمَنِ مِنْكَ إِنْ كُنْتَ تَقِيًّا * قَالَ إِنَّمَا أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلَامًا زَكِيًّا * قَالَتْ أَنَّى يَكُونُ لِی غُلَامٌ وَلَمْ يَمْسَسْنِی بَشَرٌ وَلَمْ أَكُ بَغِيًّا * قَالَ كَذَلِكِ قَالَ رَبُّكِ هُوَ عَلَیَّ هَيِّنٌ وَلِنَجْعَلَهُ آيَةً لِلنَّاسِ وَرَحْمَةً مِنَّا وَكَانَ أَمْرًا مَقْضِيًّا»
ترجه‌ی آیات: وقتی حضرت مریم در گوشه‌ای از بیت‌المقدس مشغول عبادت شد، ما روح خود را به سوی او فرستادیم، او در شکل انسان خوش‌اندام و بی‌عیب و نقص بر مریم ظاهر شد، و او ترسید و گفت: من از تو به خدای رحمان پناه می‌برم اگر پرهیزگار هستی، گفت: من فرستاده‌ی پروردگارت هستم، آمده‌ام تا پسر پاکیزه‌ای به تو ببخشم، گفت: چگونه ممکن است فرزندی برای من باشد، در حالی که تا کنون دست بشری به من نرسیده است، گفت: امر الهی چنین است، و پروردگارت فرمود: این کار بر من آسان است، و برای این است که او را آیتی برای مردم قرار دهم و رحمتی از جانب ما باشد و این امر حتمی است.(2)
از آیات قرآن‌کریم به خوبی استفاده می‌شود که نحوه‌ی خلقت حضرت‌عیسی با ساير انسانها متفاوت بوده و حضرت‌عیسی(علیه‌السلام) اعجاز‌گونه به دنیا آمده است؛ امام باقر(علیه‌السلام) نحوه‌ی اعجاز‌گونه بودن خلقت حضرت‌عیسی(علیه السلام) را اینگونه بیان می‌کند:
«جبرئيل گريبان و يقه‌ی پيراهن مريم را گرفت و در آن دميد. دميدنی كه با آن فرزند در رحم مريم در يك ساعت به حد كمال رسيد، به‌گونه‌ای كه وقتی خاله‌اش بدو نگريست او را نشناخت و مريم در حالی كه از او و از زكريا خجالت می‌كشيد راه خود را گرفت و رفت».[3]
برخي از بزرگان اهل عرفان ضمن تأكيد بر اين كه تولد حضرت عيسی(علیه‌السلام) از طريق دميدن جبرئيل(علیه‌السلام) صورت گرفته است، می‌گويد: وقتی اراده‌ی الهی بر خلقت عيسی تعلق گرفت، شهوت كامنه و نهفته در مريم به حركت در آمد، و جبرئيل(علیه‌السلام) در حالی كه به صورت بشری براي مريم متمثل شده بود، در او نفح كرد و در آن نفخ آبی بود مشابه بخار و از آن جسم عيسی(علیه‌السلام) آفريده شد.[4]
اما اینکه چرا به حضرت عیسی(علیه‌السلام) روح الله گفته می‌شود؛ درباره‌ی وجه نام‌گذاری حضرت عيسی به «روح الله»، بايد گفت که چند وجه در اين باره مطرح است:
الف:برخی بر آن‌اند که چون ايشان از موجودی صاحب روح به وجود نيامده و از موجود زنده مانند نطفه پديد نيامده، بلکه کاملاً به امر خدا و از جانب او آفريده شده است، او را «روح الله» گويند. (5)
ب: برخی بر آن‌اند که چون مردم در دين به واسطه‌ی او احيا گشته‌اند، چنان که به وسيله‌ی روح خود حيات يافته‌اند، او را «روح الله» گويند. (6)
ج: همچنين گفته شده که چون آن حضرت مردگان را زنده می‌کرد، روح‌الله نام گرفت. (7)
د: يا اين که روح به معنای نبوت است؛ چنان که در آيه‌ی قرآن آمده: «يلقی الروح مِن أمره علی مَن يشاء مِن عباده». و يا گفته‌اند روح به معنای رحمت است و عيسی(علیه‌السلام) مايه‌ی رحمت و برکت برای بندگان خدا بود. از اين رو، به ايشان «روح الله» گفته شده است. (8)
در ایجا پرسشی مطرح می‌شود و آن این است که آیا ممکن است حضرت مریم(علیهاسلام) با حضرت جبرائیل(علیه‌السلام) که ظاهرا هم متمثل به جنس مذکر بوده ازدواج کرده؟ چون در آیه آمده از او باردار شد؛ فلسفه چه جوابی برای تولد عیسی(علیه‌السلام) دارد؟
در پاسخ به این پرسش عرض می‌شود:
اولا: همچنانکه در سطور قبل گفته شد نكاحی صورت نگرفته است؛ بلكه جبرئيل در او دميده است (9)
ثانیا: جبرئیل(علیه‌السلام) در این میان دخالت داشت، امّا نه دخالت به نحو ابوّت، بلکه دخالت او به نحو ایجاد نطفه در رحم مریم(علیهاسلام) بود.
توضیح مختصر در این زمینه:
می‌دانیم مادّه‌ی فلسفی حضرت‌آدم(علیه‌السلام)، یعنی مادّه‌ی ثانیه‌اش، خاک بود؛ که به اذن خدا، صورت آدم به خود گرفت. مادّه‌ی ثانیه‌ی ما انسانها نیز نطفه است؛ لکن مادّه‌ی ثانیه‌ی ما با « کن‌فیکون» خلق نمی‌شود؛ بلکه در سیر حرکت جوهری در صلب پدر شکل می‌گیرد. امّا نطفه‌ی عیسی(علیه‌السلام) به نحو «کن فیکون» خلق شد. بنابراین اینکه در آیه‌ی شریفه آمده است که از جبرائیل(علیه‌السلام) باردار شد بدین معنی نیست که نطفه از وی بوده است، بلکه حضرت جبرائیل (علیه‌السلام) نطفه را ایجاد کرده است.
عمل جبرئیل (علیه‌السلام) ایجاد نطفه به نحو "کن فیکون" بود ولی فرایند تولید نطفه در سایر انسانها با عملکرد بدن آنان و اندام های اسپرم ساز است. بنابراین عمل جناب جبرئیل(علیه‌السلام) با عمل سایر انسانها در تولید نطفه فرق دارد. در جبرئیل(علیه‌السلام)، ایجاد به نحو "کن فیکون" است و در بقیه انسانها، ایجاد به نحو حرکت جوهری است.
نکته‌ی بعدی اینکه جبرائیل(علیه‌السلام) اگر به صورت مرد متمثّل شد دلیل نمی‌شود که او نقش پدری را ایفا نموده است. جبرئیل(علیه‌السلام) همواره به صورت مرد ظاهر شده است. وقتی به همراه آن دو فرشته‌ی دیگر بر ابراهیم(علیه‌السلام) و ساره(علیهاسلام) نیز ظاهر شدند و بشارت اسحاق را دادند، به صورت بشری از سنخ مردان بودند. آیا این بدان معناست که آن سه فرشته، پدر اسحاق(علیه‌السلام) هستند؟!
پی نوشت:
1. آل‌عمران: 47
2. مريم: 17-21
3. طباطبايی، سيد محمد حسين، الميزان، تهران، نشر دارالكتب الاسلاميه، 1379 ش، ج 14، ص 52.
4. خوارزمی، حسين، شرح فصوص الحكم، فص عيسوی، قم، نشر دفتر تبليغات اسلامی، 1377 ش، ص 697. با اندك تلخيص.
5. طبرسی، فضل بن حسن، تفسير جوامع الجامع، ج 2، ص 22، نشر دانشگاه تهران، 1377 ش.
6. ابی علی، فضل طبرسی، مجمع البيان، ج 4، ص 56، نشر دار العرفيه، بيروت، 1408 ق.
7. مصطفوی، حسن، التحقيق فی کلمات القرآن، ج 4، ص 256، انتشارات نشر کتاب، تهران، 1360 ش.
8. طوسی، محمد بن حسن، التبيان فی تفسير القرآن، ج 6، ص 359، دار الإحياء التراث العربی، بيروت، بی تا.
9. ر.ک: طباطبايی، سيد محمدحسين، الميزان، تهران، نشر دارالكتب الاسلاميه، 1379 ش، ج 14، ص 52
http://www.askdin.com/showthread.php?t=55798&p=993404&viewfull=1#post993404