سوال:
اگر آدمی را متشکل از روح و جسم بدانیم، مشخصا چه بخشی از آدمی بر اساس اعتقادات اسلامی در آخرت مورد پاداش یا تنبیه قرار می گیرد؟ روح، جسم یا هردو؟
جواب:
این سوال در حقیقت برمی‌گردد به یک بحث مهم کلامی که در میان علمای اسلام پیرامون آن بحث و گفتگوهای زیادی شده است به نام معاد جسمانی و روحانی بر می گردد. ابتدائاً در خصوص واژه های این دو بحث کوتاهی مطرح و در ادامه نتیجه بحث تقدیم خواهد شد.
معادجسمانى: جسم انسان با همین خصوصیات مادى که براى این دنیا خلق شده و پیوسته در تحول است در آخرت هم با همین خصوصیات زنده خواهد شد.
معاد روحانی: منظور این است که انسان از بدن مادی و روح مجرد تشکیل شده است و در زمان مرگ روح از بدن جدا می شود. بدن ـ چون مادی است ـ نابود می شود و روح جاودان می ماند چرا که مجرد از ماده است (1).
اما در اینکه آیا معاد جسمانی است یا روحانی نظرات متفاوتی وجود دارد که به طور خلاصه ارائه می‌شود:
الف: گروهی می‌گویند که معاد فقط روحانی است. این، عقیده فلاسفه مشاء است که به تجرد روح اعتقاددارند. از نظر این گروه، روح انسان به آن دلیل در دنیا با بدن مادی همراه است که با تدبیر آن به پاره‌ای از اهداف خود دستیابد و به برخی کمالات نایل شود که تنها از این راه دست یافتنی است.
ب: نظر دوم این که معاد، فقط جسمانی است. این، نظرِ بیش‌تر متکلمان اهل سنت از اشاعره و معتزله است. طرفداران این نظریه، انسان را موجودی جسمانی به شمار می‌آورند و به تجرد روح اعتقاد ندارند. از نظر این گروه، معاد بر امکان اعاده معدوم استوار نیست؛ زیرا با مرگ، اجزای اصلی بدن نابود نمی‌شود تا به ایجاد دوباره نیازمند باشند؛ بلکه فقط از هم جدا می‌شوند.
ج: نظر سوم این است که معاد، هم روحانی و هم جسمانی است. این، دیدگاه گروهی از محققان از متکلمان وفیلسوفان اسلامی اعم از شیعه و اهل سنت است؛ از شیعیان مانند: شیخ مفید، شیخ طوسی، سید مرتضی، محقق طوسی، علامه حلی و از اهل سنّت مانند: غزالی، کعبی هستند. اگرچه در گفتار این گروه اختلاف است که آیا آن چه از بدن در آخرت بازگشت دارد، عین این بدن است؛ یا مثل آن است؟
دیدگاه قرآن:
آیات وارد در قران کریم دلالت بر این دارند که روح به بدنى مثل این بدن تعلق مىگیرد و محشور مىشود:
«عَلَىٰٓ أَن نُّبَدِّلَ أَمْثَٰلَكُمْ وَنُنشِئَكُمْ فِى مَا لَا تَعْلَمُونَ» ما در میان شما مرگ را مقدّر کردیم تا آن که مثلهاى شما را تبدیل کنیم و شما را در آن چیزهایى که نمى دانید ایجاد نماییم.(2)
«نَحْنُ خَلَقْناهُمْ وَ شَدَدْنا أَسْرَهُمْ وَ إِذا شِئْنا بَدَّلْنا أَمْثالَهُمْ تَبْدِيلًا»ما ایشان را آفریدیم و بنیان وجودى و کیان آنها استوار نمودیم و زمانى که بخواهیم مثلهاى آنان را تبدیل مى نماییم (3).
«أَيَحْسَبُ الْإِنْسَانُ أَلَّنْ نَجْمَعَ عِظَامَهُ بَلَى قَادِرِينَ عَلَى أَنْ نُسَوِّيَ بَنَانَهُ»؛ آیا انسان مىپندارد که استخوانهاى او را جمع نخواهیم کرد، آرى قادریم که حتى خطوط سر انگشتان او را موزون و مرتب کنیم (4).
آن چه باید توجه داشت این است که در اثبات معاد جسمانی، معاد روحانی هم ثابت می‌شود چون جسم بدون روح قابل درك هیچ مساله ای نیست.
نتیجه: متکلمان، فلاسفه و عالمان دینی با بهره گیری از آیات و روایات معتقدند که معاد انسان‌ها در قیامت روحانی جسمانی است اما جسم آخرتی متناسب با همان نشئه خواهد بود.
پی نوشت ها:
1- علامه تهرانى، معادشناسى، نشر علامه طباطبایی، ج 6، مجلس 37.
2-واقعه: 6.
3- انسان: 28.
4- قیامت: 3 و 4.
http://www.askdin.com/showthread.php?t=59872&p=999881&viewfull=1#post999881