پرسش:
برخی از احادیث از امام بودن ذوالقرنین یا آصف بن برخیاء و مانند ایشان حکایت دارند، لطفا در این مورد توضیح بدهید.
پاسخ:
همانطور که اشاره فرمودید روایاتی وجود دارد که به این مطلب اشاره دارند که ذوالقرنین و آصف بن برخیاء و مصاحب و همراه موسی، امام بوده اند، شیخ کلینی در کافی بابی را در همین موضوع گشوده است تحت عنوان: "بَابٌ فِي أَنَّ الْأَئِمَّةَ بِمَنْ يُشْبِهُونَ مِمَّنْ مَضَى" به معنای "در اينكه ائمه بكدام دسته از گذشتگان ميمانند".(1)
برای نمونه به یک روایت در این خصوص اشاره می شود:
«بُرَيْدِ بْنِ مُعَاوِيَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ وَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ مَا مَنْزِلَتُكُمْ وَ مَنْ تُشْبِهُونَ مِمَّنْ مَضَى قَالَ صَاحِبُ مُوسَى وَ ذُو الْقَرْنَيْنِ كَانَا عَالِمَيْنِ وَ لَمْ يَكُونَا نَبِيَّيْن»؛ بريد بن معاوية گويد: از امام باقر و امام صادق عليه السّلام پرسيدم كه مقام و منزلت شما چيست ؟ و بكدام كس از گذشتگان ميمانيد؟ فرمود: مانند همدم موسى(جناب خضر يا يوشع) و ذوالقرنين كه هر دو عالم بودند ولى پيغمبر نبودند.(2)
بنابراین طبق روایات برخی از گذشتگان چون ذوالقرنین، و همچنین اشخاصی چون آصف بن برخیاء و یوشع بن نون دارای مقام امامت بوده اند، برای توضیح در این خصوص باید به چند نکته توجه بفرمایید:
نکته اول:
مقام امامت منحصر در امامت اهل بیت(علیهم السلام) نیست، بلکه همواره در هر زمانی، امامی وجود داشته است که واسطه بین خداوند و خلق وجود داشته که مایه اتمام حجت خداوند بر ایشان بوده است، همانطور که روایات متعددی در این خصوص وارد شده است(3) از جمله فرمایش امام صادق(علیه السلام) که می فرمایند:
«لَوْ كانَ النَّاسُ رَجُلَيْنِ لَكانَ احَدُهُمَا الْامامُ وَ قالَ: انَّ اخِرَ مَنْ يَمُوتُ الْامامُ لِئَلَّا يَحْتَجَّ احَدٌ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنَّهُ تَرَكَهُ بِغَيْرِ حُجَّةٍ لِلَّهِ عَلَيْهِ»؛ اگر مردم زمين تنها دو نفر باشند، يكى از آن دو، امام است، و فرمود: آخرين كسى كه بميرد، امام است تا كسى بر خداى عزّوجلّ احتجاج نكند كه خداوند او را بدونحجّت واگذاشته است.(4)
بنابراین قطعا در هر زمانی امامی وجود داشته است.
نکته دوم:
مقام امامت یک مقام مستقل است که هم می تواند با نبوت جمع شود همانطور که خداوند به حضرت ابراهیم(علیه السلام) بعد از نبوتش، مقام امامت نیز بخشید: «إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماما»؛ به درستی که من تو را امام و پیشوای مردم قرار دادم.(5)
و هم میتواند بدون نبوت باشد، و از آنجا که امامت در اهل بیت(علیهم السلام) بدون نبوت بوده است در این روایات به نمونه هایی از این سنخ اشاره شده است که تنها مقام امامت داشته و نبی نبوده اند.
نکته سوم:
همانطور که مقام نبوت دارای مراتب است: «تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى بَعْضٍ»؛ بعضى از آن رسولان را بر بعضى ديگر برترى داديم (6)
امامت نیز دارای مراتب است، و هیچ کدام از کسانی که پیش از اسلام مقام امامت را داشته اند در مرتبه امامت پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) و اهل بیت(علیهم السلام) نیستند؛ به همین خاطر مثلا در مورد سطح آگاهی عاصف بن برخیاء تعبیر «علم من الکتاب» آمده: «الَّذي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتاب»؛ كسى كه دانشى از كتاب داشت(7)
این یعنی بخشی از علم الکتاب نزد وی بوده است، اما در مورد امیرالمومنین(علیه السلام) تعبیر «من عنده علم الکتاب» آمده: «مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتاب»؛ كسى كه علم كتاب نزد اوست(8) یعنی امیرالمومنین(علیه السلام) کسی است که تمامی علم الکتاب نزد اوست.
بنابراین اگرچه کسانی بوده اند که قبل از ائمه اطهار(علیهم السلام) دارای مقام امامت بوده اند اما هرگز در تراز و مرتبه ائمه اهل بیت(علیهم السلام) نبوده اند، همانطور که تمام کسانی که مقام نبوت را دارا بوده اند در تراز و مرتبه پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) نبوده اند.
پی نوشت ها:
1. کلینی، محمد، الكافي، دار الكتب الإسلامية، تهران، چاپ چهارم، 1407ق، ج1، ص268.
2. همان، ص269.
3. ر.ک: همان، ص179.
4. همان، ص180.
5. بقره:124/2.
6. بقره:253/2.
7. نمل:40/27.
8. رعد:43/13.
http://www.askdin.com/showthread.php?t=63759&p=999607&viewfull=1#post999607