پرسش:
آیا امام زمان(عج) در دوره غیبت دارای نائب خاص هستند و آیا نواب ایشان دارای تشکیلات چند لایه هستند؟
پاسخ:
برای پاسخ به این سوال، لازم است بین دو اصطلاح تفکیک قائل شویم.
نائب به سه صورت میتواند استعمال شود.
گاهی مراد از نائب، کسی است که از جانب شخصی وکالت او را به عهده میگیرید.
گاهی مراد از نائب، نائب عام است.
گاهی نیز نائب خاص.
عدم دقت در این مورد موجب خلط بزرگی میشود.
حضرت امام زمان علیه السلام، نائب عام دارند، وکیل و کارگزار نیز دارند ولی نائب خاص ندارند.
توضیح اینکه
از دوره امام کاظم(علیه السلام) به جهت جو شدیدی که بر علیه امام معصوم(علیهم السلام) هر دوره و پیروان ایشان به وجود آمده بود، حضرات معصومین(علیهم السلام) دست به ابتکاری زده و شبکه ارتباطی پنهانی موسوم به شبکه وکالت به راه انداختند.
این شبکه تا زمان امام زمان ادامه یافت و با شروع دوره امامت ایشان تا زمان غیبت صغری، این شبکه به کار خود ادامه دارد.
این شبکه وکالت کارهای امام را انجام میدادند و به منزله کارگزاران حضرت در شهرهای مختلف بودند. ایشان در شهرهایی مانند اهواز، سامرا، مصر، حجاز، یمن، خراسان، ری و قم و برخی شهرهای دیگر بودند.
تا ابتدای غیبت صغری این ارتباط بین ائمه و وکلا وجودداشت ولی با شروع غیبت، تماس مستقیم ایشان با امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) قطع شد و تنها راه ارتباطی با حضرت از طریق نائبان خاصی بود که حضرت تعیین میکردند.
در این دوره وکلا، وجوهات شرعی که مردم میدادند را نزد نائبان خاص دربغداد می‌فرستادند و ایشان نیز طبق دستور امام آنرا در موارد معین مصرف میکردند.(1)
به اعتقاد شیعیان، نائب امام زمان، به چهار سفیر یا نائب خاصی اطلاق میشود که حضرت از طریق آنان و در شرایط خاص با شیعیان تماس می‌گرفت. در طی دوران غیبت صغری شیعیان از طریق این چهار نائب با امام زمان (علیه السلام) در ارتباط بوده و درخواست‌ها و مسائل خود را طرح می‌کرده‌اند و پاسخ می‌گرفتند. این دوره از شهادت امام حسن عسکری در سال ۲۶۰ هجری قمری آغاز شده و تا سال ۳۲۹ ه.ق (۹۴۱ م) به طول انجامیده است.
این افراد عبارتند از عثمان بن سعید، محمد بن عثمان، حسین بن روح و علی بن محمد سمری. ایشان از اصحاب باسابقه و مورد اعتماد امامان بودند که یکی پس از دیگری از طرف امام زمان و با معرفی نایب پیش از خود معرفی می‌شدند. این چهار نفر به مدت هفتاد سال، نیابت امام را عهده‌دار بودند و با داشتن وکلایی در دورترین شهرهای اسلامی، پیام‌ها و خواستههای شیعیان را به امام و پاسخ‌های امام را به آنان می‌رساندند. از دیگر وظایف نایبان خاص، این بود که تردیدها را درباره حضرت مهدی از بین ببرند و محل زندگی امام و مشخصات او را پنهان دارند.(2)
بعد از چهار نائب خاص امام زمان(عج) و با شروع دوره غیبت کبری باب نیابت بسته شده است و نه تنها هیچ شخص دیگری به عنوان نائب خاص معرفی نشدند، بلکه امام در نامه ای به آخرین نائب خاص خویش بیان کردند که هیچ شخص دیگری را به عنوان نائب خود معرفی نکن که غیبت کبری شروع شده است. ایشان در توقیع خویش به علی بن محمد سمری اینچنین مینویسد:
«خداوند در وفات تو به برادرانت اجر عنایت فرماید. تو تا شش روز دیگر وفات خواهی کرد. پس کارهایت را تمام کن و هیچکس را جانشین خود قرار نده؛ زیرا اکنون غیبت دوم آغاز شده و تا زمانی طولانی که خداوند اجازه فرماید، ظهوری نخواهد بود تا قلوب (مردم) از قساوت، و جهان از بی‌عدالتی مشحون گردد و کسانی به سوی هواداران (شیعیان) من آیند و مدعی شوند که مرا رؤیت کرده‌اند. لکن آگاه باش، هر کس قبل از قیام سفیانی و صیحه آسمانی ادعای رؤیت مرا کند، افترازنندهٔ دروغگوست.»(3)
با شروع غیبت کبری و فقدان شخصی که نائب خاص امام باشد، این ارتباط طبیعتا قطع شد و به جای ایشان علما و فقهای شیعه به سفارش امام زمان عج و با عنوان نائب عام و ولی فقیه به بخشی از وظایف نائبان و وکلا اهتمام کردند.
اما امام زمان مسئولیت زیادی برای هدایت عام و خاص جامعه و حل بخشی از معضلات جوامع اسلامی دارند بنابراین طبیعتا نیاز به افرادی دارند که کمک کار ایشان باشند.
این افراد با عنوان پیشکار یا خدمتگزار و به اصطلاح کارمند و کارپرداز دارند.
این افراد میتوانند همان همراهان حضرت باشند که در ادبیات عرفانی به آنها ابدال گفته میشود. ابدال بر خادمان و گروه سی نفره همراهان حضرت صاحب الامر(علیه السلام) منطبق میشود. چنانکه علامه مجلسی از امام باقر (علیه السلام) نقل می‌کند که فرمود:
«لَا بُدَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ مِنْ عُزْلَةٍ وَ لَا بُدَّ فِی عُزْلَتِهِ مِنْ قُوَّةٍ وَ مَا بِثَلَاثِینَ مِنْ وَحْشَة»
صاحب عصر را غیبتی ناگزیر است و در آن غیبت، قدرت و قوّت برای او لازم است و در آن زمان، به وسیله سی نفر ازهمراهانش، از تنهایی بیرون می‌آید.(4)
ولی این با نیابت امام که بار معنایی خاصی دارد متفاوت است.
گذشته از اینکه نه اسم این افراد و نه خصوصیات ایشان و نه حتی خصوصیات شبکه وکالت حضرت برای ما مشخص نیست و در هیچ کتاب معتبری نیز سخنی در این رابطه بیان نشده است.
اگر هم کسی در این رابطه ها به صورت خاص اطلاعی کسب کرده باشد، حق بیان این نکات را ندارد
که
هر کرا اسرار کار آموختند. مهر کردند و دهانش دوختند.
بنابراین
اولا: حضرت در دوره غیبت کبری نائب خاص ندارند.
ثانیا: ایشان مانند هر صاحب منصبی به واسطه کثرت و گستردگی مسئولیتی که دارند یک سری کارگزار دارند ولی ویژگی و نام ایشان مشخص نیست.
ثالثا: سخنانی که شما نقل کردید، هیچگونه مستند روایی و تاریخی و حتی شهرت در لسان علما را ندارد و به همین جهت تا زمانی که مستند آنها مشخص نشود بیشتر به داستان سرائی شبیه هستند.
پی نوشتها:
1. جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، قم، انصاریان، ۱۳۸۱ش. ص۵۸۸
2. طوسی، محمد بن حسن، الغیبه، قم، دار المعارف الإسلامیة، ۱۴۱۱ق، ص۲۸۵و۲۸۶ و 391
3. صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۵ق.، ج۲، ص۵۱۶
4. الغیبه، ص162
http://www.askdin.com/showthread.php?t=63243&p=994957&viewfull=1#post994957