حکم شرعی ایستاده بول نمودن چیست؟

سؤال: حکم شرعی ایستاده بول نمودن در فقه مذاهب چیست؟ آیا درست است که در صحیح بخاری چنین کاری به پیامبر(صلی الله علیه وآله) نسبت داده شده است؟

جواب:

ایستاده بول کردن هر چند در نظر شرع حرام نبوده؛ اما در صورتی که چنین امری در صورت عدم وجود عذر صورت پذیرد، انجام آن در فقه مذاهب اسلامی مورد کراهت است.

کراهت مساله در فقه شیعه:
در فقه شیعه این موارد از مکروهات تخلی برشمرده شده: «1. نشستن روبروى خورشيد و ماه در موقع تخلّى. در اين حال اگر عورت خود را با وسيله‌اى بپوشاند، مكروه نيست؛ 2. نشستن روبروى باد و در جادّه و خيابان و كوچه و دربِ خانه و زير درختى كه ميوه مى‌دهد؛ 3. چيزى خوردن؛ 4. توقف زياد در حال تخلّى؛ 5. تطهير كردن با دست راست؛ 6. حرف زدن در حال تخلّى، البته حرف زدن در ناچارى يا گفتن ذكر خدا اشكال ندارد؛ 7. ايستاده بول كردن؛ 8. بول كردن در زمين سفت؛ 9. بول كردن در سوراخ جانوران؛ 10. بول كردن در آب، خصوصاً آب راكد».(1)

روایات شیعه:
در روایات شیعه انجام چنین امری در صورتی که بدون عذر بوده مورد نکوهش و مذمت است. به عنوان نمونه در روایتی که مرحوم «شیخ صدوق» روایت نموده آمده است: «البول قائما من غير علة من الجفاء»؛(2) «در حالت ايستاده بدون وجود عذر از جفا است».

حکم مسأله در فقه اهل سنت:
از نظر جمهور فقهای اهل سنت نیز انجام این عمل در حال ایستاده بدون اینکه شخص دارای عذری بوده باشد مورد کراهت است.(3) مستند این فتوا روایتی از «عایشه» است که گفت: «کسی که تو را خبر داده که پیامبر(صلی الله علیه و آله) در حال ایستاده قضای حاجت نموده تصدیق مکن».(4) در فتوایی دیگر از «احمد بن حنبل» انجام این عمل حتی در صورت عدم عذر نیز بدون کراهت بیان داشته شده؛ هر چند که فتوای مذهب حنبلی در این فرض بر کراهت چنین عملی تعلق یافته است.(5)

روایات ساختگی در منابع صحیح اهل سنت
برخلاف روایت «عایشه» در نفی صحت انتساب چنین عملی به پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله)، در منابع صحیح اهل سنت این عمل به آنحضرت نسبت داده شده که شارحین کتب حدیثی را به توجیه آن واداشته(6) همچون اینکه پیامبر(صلی الله علیه و آله) برای بیان جواز چنین عملی آنرا انجام داده و یا اینکه آنحضرت بخاطر کمر درد یا زانو درد چنین کاری را انجام داده است.(7)
به عنوان نمونه «بخاری» در صحیح خود از طریق «حذیفه» روایت نموده که وی گفت: «من و پیامبر (صلی الله علیه وآله) با هم می رفتیم. آنحضرت به خاکروبگاه قومی رفت و در پس دیواری ایستاد. چنانکه هر یک از شما می ایستد و قضای حاجت نمود. من خودم را از او کنار کشیدم مرا اشارت کرد من رفتم و در نزدیک وی به عقب او ایستادم».(8)
گویا انجام این عمل از سوی برخی صحابه و پیروان آنها علت جعل این خبر و نسبت دادن آن به پیامبر (صلی الله علیه و آله)شده است.(9)

جهت اطلاع بیشتر از روایات صحیحین در خصوص این موضوع به این تاپیک مراجعه نمائید:
http://www.askdin.com/thread23980.html

پی نوشت:
1. خمينى، سيد روح اللّٰه موسوى، توضيح المسائل (امام خمينى)، ص29.
2. الصدوق، من لا يحضره الفقيه - ترجمه، ج‌1، ص27، دفتر انتشارات اسلامی.
3. «يُكْرَهُ عِنْدَ جُمْهُورِ الْفُقَهَاءِ أَنْ يَبُول الرَّجُل قَائِمًا لِغَيْرِ عُذْرٍ، لِحَدِيثِ عَائِشَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا قَالَتْ: مَنْ حَدَّثَكَ أَنَّ رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بَال قَائِمًا فَلاَ تُصَدِّقْهُ، وَقَال جَابِرٌ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ: نَهَى رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَنْ يَبُول الرَّجُل قَائِمًا». (الموسوعة الکویتیة، ج34، ص9، وزارة الأوقاف والشئون الإسلامية – الكويت).
4. «حَدَّثَنَا وَكِيعٌ، عَنْ سُفْيَانَ، عَنِ الْمِقْدَامِ بْنِ شُرَيْحِ بْنِ هَانِئٍ، عَنْ أَبِيهِ، قَالَتْ عَائِشَةُ: مَنْ حَدَّثَكَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بَالَ‏ قَائِمًا فَلَا تُصَدِّقْهُ" مَا بَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَائِمًا مُنْذُ أُنْزِلَ‏ عَلَيْهِ الْقُرْآنُ». (احمد بن حنبل، مسند الإمام أحمد بن حنبل، ج42، ص382، ح25596، مؤسسة الرسالة،‌ بیروت).
5. «وَفِي رِوَايَةٍ أُخْرَى عَنِ الإْمَامِ أَحْمَدَ ذَكَرَهَا فِي الإْنْصَافِ: لاَ يُكْرَهُ وَلَوْ بِلاَ حَاجَةٍ إِنْ أَمِنَ تَلَوُّثًا أَوْ نَاظِرًا، وَالْمَذْهَبُ كَقَوْل الْجُمْهُورِ، قَال صَاحِبُ الْمُغْنِي: وَقَدْ رُوِيَتِ الرُّخْصَةُ فِيهِ - يَعْنِي الْبَوْل مِنْ قِيَامٍ - عَنْ عُمَرَ وَعَلِيٍّ وَابْنِ عُمَرَ وَزَيْدِ بْنِ ثَابِتٍ وَسَهْل بْنِ سَعْدٍ وَأَنَسٍ وَأَبِي هُرَيْرَةَ وَعُرْوَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ». (الموسوعة الکویتیة، ج34، ص9، وزارة الأوقاف والشئون الإسلامية – الكويت).
6. جای بسي تاسف است كه اهل سنت بجای رد اين روايات جعلی با توجه به اطمينانی كه به صدور اين روايات داشته، این روایات را پذیرفته و انجام آنرا از سوی پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) توجیه نموده اند. چنانکه گفته اند آنحضرت برای بیان جواز چنین کاری آنرا انجام داده و یا اینکه آنحضرت به خاطر عذری همچون درد در ناحیه ی کمر و یا زانو و ...چنین کاری را انجام داده اند.
7. ر.ک: عظیم آبادی، عون المعبود، ج1، ص29، دار الكتب العلمية - بيروت: «قال الحافظ قيل السبب في ذلك ما روى عن الشافعي وأحمد أن العرب كانت تستشفي لوجع الصلب بذلك فلعله كان به وروى الحاكم والبيهقي من حديث أبي هريرة قال إنما بال رسول الله صلى الله عليه و سلم قائما لجرح كان في مأبضه والمأبض بهمزة ساكنة بعدها موحدة ثم معجمة باطن الركبة فكأنه لم يتمكن لأجله من القعود).
8. «حَدَّثَنَا عُثْمَانُ بْنُ أَبِي شَيْبَةَ قَالَ: حَدَّثَنَا جَرِيرٌ عَنْ مَنْصُورٍ عَنْ أَبِي وَائِلٍ عَنْ حُذَيْفَةَ قَالَ: «رَأَيْتُنِي أَنَا وَ النَّبِيُ‏ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آله و سَلَّمَ) نَتَمَاشَى، فَأَتَى سُبَاطَةَ قَوْمٍ خَلْفَ حَائِطٍ، فَقَامَ كَمَا يَقُومُ أَحَدُكُمْ، فَبَالَ، فَانْتَبَذْتُ مِنْهُ، فَأَشَارَ إِلَيَّ، فَجِئْتُهُ، فَقُمْتُ عِنْدَ عَقِبِهِ‏ حَتَّى فَرَغَ». (البخارى، صحيح البخاري، کتاب الوضوء،‌باب البول عند صاحبه و التستر بالحائط،‌ ح212، جمهورية مصر العربية، وزارة الاوقاف، المجلس الاعلى للشئون الاسلامية).
9. چنانکه «مالک بن انس» در در کتاب: «موطا» روایت نموده که «عبدالله بن دینار»، «عبدالله بن عمر» را در حال ایستاده بول نمودن دیده است:‌ «مَالِكٌ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ دِينَارٍ، أَنَّهُ قَالَ: «رَأَيْتُ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عُمَرَ يَبُولُ قَائِمَاً». (مالک بن انس، الموطاء،‌ج2، ص88، مؤسسة زاید بن سلطان، عمارات- ابو ظبی).