پرسش:
آیا عبارت «حج فقیران به طواف مرقد تو» که خطاب به امام معصوم است، متضمن شرک خفی است؟
پاسخ:
ابتدا از باب مقدمه باید معنای شرک خفی و برخی روایات وارد شده در مورد ثواب زیارت ائمه (علیهم السلام) را بررسی کنیم.
مقدمه1؛ منظور از شرك خفى آن است كه انسان غير خدا را نيز در كارها مراعات بكند. آيهاى كه بر شرك خفى دلالت دارد اين آيه است: «وَ ما يُؤْمِنُ أَكْثَرُهُمْ بِاللَّهِ إِلَّا وَ هُمْ مُشْرِكُونَ(1)؛ يعنى با اينكه به خدا ايمان دارند مشركند. در تفسير عياشى ذيل اين آيه از امام صادق(علیه السلام) نقل شده كه منظور از مشرک بودن در آیه، این است که کسی بگوید: «اگر فلانى نبود هلاك مي شدم، اگر او نبود به فلان بلا گرفتار مى شدم اگر فلانى نبود عيالم از بين مى رفت». آيا نمى بينى كه براى خدا و ملكش شريك قرار داده كه او را روزى مي دهد و از بلا مى رهاند. راوى دوباره می پرسد که اگر شخص بگوید: «اگر خدا بواسطه فلانى بر من منت نمى نهاد هلاك مي شدم» چطور؟ حضرت فرمود، آرى اين عبارت عيبی ندارد.(2)
مقدمه2؛ روایات زیادی در مورد ثواب زیارت ائمه (علیهم السلام) وارد شده که برخی از این روایات در مقام بیان ثواب زیارت از طریق مقایسه با ثواب حج یا عمره است. برای نمونه به برخی از این روایات اشاره می شود.
«قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ أَتَى قَبْرَ الْحُسَيْنِ (علیه السلام) عَارِفاً بِحَقِّهِ كَانَ كَمَنْ حَجَّ مِائَةَ حِجَّةٍ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله»؛ امام صادق (علیه السلام) فرمود: کسی که امام حسین علیه السلام را با شناخت زیارت کند، مانند کسی است که با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) صد حج انجام داده باشد.(3) در روایت دیگری این مقدار ثواب به هزار حج و هزار عمره ارتقاء یافته است: «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ مَا لِمَنْ أَتَى قَبْرَ الْحُسَيْنِ علیه السلام زَائِراً عَارِفاً بِحَقِّهِ غَيْرَ مُسْتَكْبِرٍ وَ لَا مُسْتَنْكِفٍ قَالَ يُكْتَبُ لَهُ أَلْفُ حِجَّةٍ وَ أَلْفُ عُمْرَةٍ مَبْرُورَةٍ وَ إِنْ كَانَ شَقِيّاً كُتِبَ سَعِيداً وَ لَمْ يَزَلْ يَخُوضُ فِي رَحْمَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ».(4) از این دست احادیث در مورد امام رضا علیه السلام نیز وارد شده است: «أَبْلِغْ شِيعَتِي أَنَ زِيَارَتِي تَعْدِلُ عِنْدَ اللَّهِ تَعَالَى أَلْفَ حَجَّةٍ قَالَ قُلْتُ: أَلْفَ حَجَّةٍ؟ قَالَ إِي وَ اللَّهِ وَ أَلْفَ أَلْفِ حَجَّةٍ لِمَنْ زَارَهُ عَارِفاً بِحَقِّهِ»؛ حضرت می فرماید: به شیعیان من برسان که زیارت من نزد خداوند معادل هزار حج است. با تعجب پرسیدم: هزار حج؟ حضرت فرمود: بلکه هزار هزار حج است برای کسی که با شناخت زیارت کند.(5)
با توجه به مقدمه دوم، برای زیارت ائمه و خصوصا امام حسین و امام رضا (علیهما السلام) ثوابی معادل حج و عمره و بلکه معادل هزار حج و عمره بیان شده است، بر این اساس، سرودن اشعاری به این مضمون که زیارت آنها معادل حج است، مانعی ندارد و مطابق روایت است. اما ممکن است به ذهن خطور کند که اولا؛ آیا زیارت امام جای حج را می گیرد؟ و ثانیا؛ آیا زیارت امام از حج بالاتر است؟
در پاسخ به سوال اول، این امر مسلم است که منظور از حج، حج مستحب است وگرنه بین شیعه و سنی اختلافی در وجوب حج در صورت مستطیع شدن انسان نیست و هزاران زیارت، جای حج واجب انسان را نمی گیرد. اما در مورد سوال دوم، چند نکته در این مقایسه ها وجود دارد: یکی اینکه بین مسلمانها، حج از ثواب بالایی برخوردار است و انجام آن مستلزم مستطیع شدن و زحمات زیادی است و البته برای این واجب مهم، در روایات، ثواب زیادی عنوان شده است. بنابراین برای نشان دادن اهمیت زیارت ائمه(علیهم السلام) و تشویق به آن، خصوصا امام رضا (علیه السلام) که با مراکز شیعه در آن زمان فاصله زیادی داشت و رفتن به زیارت ایشان، بسیار مشکل بود، ائمه(علیهم السلام) از مقایسه زیارت و حج استفاده کرده اند والبته این مقایسه هم بر اساس مبنا بوده و ثوابی حقیقی است. چرا که شناخت امام و قبول ولایت ایشان، رمز قبولی اعمال دانسته شده است. نکته دیگر اینکه منظور از این مقایسه کم کردن ارزش حج نیست، چرا که خود ائمه (علیهم السلام) اهتمام ویژه ای نسبت به حج داشته اند تا جایی که ابن عباس در مورد امام حسن (علیه السلام) می گوید ایشان بیست و پنج بار با پای پیاده حج به جا آورد.(6) لذا با توجه به اینکه منظور ائمه (علیهم السلام) بیان ارزش زیارت است و اثبات ارزش برای زیارت به معنای نفی ارزش حج یا کم بودن آن نیست، هدف این دست روایات را نمی توان کم کردن ارزش حج دانست، علاوه بر اینکه خود ائمه (علیهم السلام) در عمل و گفتار، ارزش بالای حج را متذکر شده اند.
با توجه به مطالب گذشته روشن می شود که اولا؛ سرودن چنین شعرهایی بر اساس روایت بوده و البته منظور حج مستحبی است، نه واجب. ثانیا؛ چنین اعتقادی به معنای شرک خفی نیست، چرا که اعتقاد به امام و رفتن به زیارت او به معنای سلب اعتماد از خدا و اعتماد به امام نیست و اصولا امام وسیله ای برای رسیدن به خداست و حتی در توسلات و زیارات، شیعیان هیچ گونه استقلالی برای امام قائل نیستند تا منجر به شرک شود، بلکه ائمه (علیهم السلام) را واسطه ای غیر مستقل می دانند که تمام امور آنها به اذن خداوند بوده و این عین توحید است.
پی نوشت ها:
1. يوسف: 106.
2. خاتمى، احمد، (1370)، فرهنگ علم کلام، اول، تهران، صبا، ص138.
3. ابن قولویه، جعفر بن محمد، (1356)، کامل الزیارات، اول، نجف، دار المرتضویه، ص162.
4. همان، ص 164.
5. ابن بابویه، محمد بن علی، (1413)، من لایحضره الفقیه، تصحیح علی اکبر غفاری، دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، ج2، ص583.
6. ابن شهر آشوب، محمد بن علی، (1379)، مناقب آل ابی طالب علیهم السلام، اول، قم، علامه، ج4، ص14.
http://www.askdin.com/showthread.php?t=63232&p=992205&viewfull=1#post992205