پرسش: آیا «معنعن بودن» احادیث به معنای ضعف سندی آنها و غیر قابل اعتماد بودن راویان نیست؟
پاسخ:
احادیث وارد شده از معصومین (علیهم السلام) از منظر دانشمندان علم رجال و درایه به اقسام بسیار زیادی تقسیم شده اند. یکی از این اقسام که به اعتبار سلسله سند تقسیم شده است« مُعَنعَن» نام دارد.
در تعریف حدیث «معنعن» گفته اند: حديثى است كه در اسناد آن، نام راويان با لفظ «عن» به ترتيب، ذكر شده اند، يعنى آمده: «عن فلان عن فلان ...».
مروری بر احادیث وارده در کتب روایی شیعه و اهل سنت حاکی از آن است که روایات فراوانی به همین صورت نقل شده است. سوال اینجاست که اعتبار این احادیث چگونه است؟ که در پاسخ باید گفت وجود احادیث «معنعن» دلیل بر اتصال سند است و یک نقطه قوتی برای حدیث محسوب می گردد هر چند نمی توان به همین مقدار بسنده کرد و حدیث را صحیح نامید زیرا رجال موجود در سند نیازمند بررسی می باشند.
محدثان برای نقل احادیث به صورت«معنعن» شرایطی داشته اند و بی حساب و کتاب احادیث را بدین شکل نقل نکرده اند مانند اینکه درباره احادیث موجود در کتاب «صحیح بخاری» از کتب روایی مورد اعتماد اهل سنت شرایطی در جمع آوری احادیث ذکر می شود آنگونه که در بررسی رجالی و اعتبار این کتاب می خوانیم:
بخارى، نه در اين كتاب و نه كتابهاى ديگرش، هيچگاه بر شرط و يا شرايطى كه به موجب وجود آنها در راويان به نقل احاديث آنان پرداخته، تصريح نكرده است؛ ليكن اهل علم و حديث با تتبّع فراوان در اسناد احاديثى كه وى به نقل آنها پرداخته، دريافته اند كه وى در احاديثى كه با سند متصل آنها را نقل كرده است، تنها از راويان مشهورى كه در درجه اعلى از جهت عدالت، حفظ، و اتقان قرار داشته اند، نقل روايت كرده است. وى براى نقل احاديث مُعَنعَن، دو شرط داشته است: اوّل، معاصرت راوى با كسى كه از وى نقل روايت كرده (مروى عنه)؛ ودوم، ثبوت ملاقات آن دو؛ زيرا از نظر بخارى، تنها در صورت وجود اين دو شرط مىتوان اطمينان يافت كه احاديث معنعن، متّصل اند. همان گونه كه خود بخارى نام كتابش را «الجامع المسند الصحيح» نهاده و تصريح كرده كه تنها احاديث صحيح را در اين كتاب نقل كرده ، بعد از وى نيز جمهور اهل سنّت و بلكه كلّ آنها، اتّفاق كرده اند كه اين كتاب را «صحيح» بنامند.(1)
برخی از صاحب نظران رجالی نیز نوشته اند که تصور شده است که حدیث «معنعن» ملحق به احادیث مرسل یا منقطع است زیرا «معنعن» بودن مستلزم اتصال واقعی نیست. در حالیکه بعید نیست که چنین احادیثی را حقیقتا متصل بدانیم در صورتی که امکان ملاقات راوی از مروی عنه بوده باشد و احتمال تدلیس و جعل وجود نداشته باشد. و این مطلب مطابق با نظریه اکثر محققین است. بلکه از کلمات برخی از آنان استفاده می شود که این مطلب اجماعی است و احادیث «معنعن» را متصل می دانند.(1)
حاصل اینکه : با عنایت به اینکه بسیاری از احادیث منقول از معصومین (علیهم السلام) به صورت «معنعن» بوده و اساسا شیوه نقل احادیث به همین صورت بوده است و استفاده از کلمه«عن» در واقع روش راویان در نقل احادیث محسوب می شود نمی توان گفت «معنعن» بودن احادیث دلیل بر ضعف سندی آنهاست. زیرا عمده احادیث وارد شده به همین صورت است و اگر بخواهیم به بهانه «معنعن بودن» احادیث را کنار گذاشته و به ضعف آن ها داوری کنیم دیگر احادیث چندانی باقی نخواهد ماند. علاوه بر اینکه کسانی که این اصطلاح را برای احادیث ابداع کرده اند هیچ گاه نگفته اند «معنعن بودن» دلیل بر ضعف احادیث است. بنابراین نمی توان این اصطلاح را در زمره اصطلاحات دیگری چون مرسل، مرفوع، موقوف و مانند آن قرار دارد و حکم به ضعف احادیث «معنعن» نمود. بلکه تمامی این احادیث نقطه قوتی دارند و آن اتصال سندی آنهاست که البته مانند سایر احادیث نیازمند بررسی رجالی و متنی می باشند و مشکلی در استنباط احکام شرعی وجود نخواهد داشت زیرا این احادیث مانند سایر احادیث برای استنباط احکام شرعی باید بررسی رجالی و متنی شود.
پی نوشت ها:
1. جديدى نژاد، محمد رضا، دانش رجال از ديدگاه اهل سنت، 1جلد، موسسه علمى فرهنگى دار الحديث، سازمان چاپ و نشر - 1381 ه.ش، چاپ اول، قم - ايران ؛ ص198.
2. و قد ظُنّ إلحاقه بالمرسل و المنقطع؛ لعدم استلزام العنعنة الاتّصالَ حقيقة.و لايبعد عدّه حقيقة متّصلًا، إذا أمكن اللقاء و لم يكن احتمال التدليس متطرّقاً، وفاقاً لجمهور المحقّقين، بل ربما استفيد من كلام بعضهم بلوغُه حدَّ الإجماع، و قد يرام به المتّصل، و بالعنعنة الاتّصالُ.( حافظيان، ابو الفضل، رسائل في دراية الحديث، 2جلد، موسسه علمى فرهنگى دار الحديث، سازمان چاپ و نشر 1384 ه.ش- چاپ دوم، قم - ايران. ص 368).
http://www.askdin.com/showthread.php?t=63179&p=989801&viewfull=1#post989801