پرسش: چرا هر نظمی برخاسته از شعور و آگاهی است ؟
پاسخ:
پاسخ این سوال به صورتهای مختلفی داده شده است:
1. روش تمثیلی
2. روش برهانی بر اساس اصل علیت
3. روش برهاین مبتنی بر گزینش و انتخاب
4. روش متکی بر استقرا
یکی از مهمترین و قابل اتکا ترین این روشها، روش مبتنی بر اصل علیت است.
تقریر این استدلال بدین صورت است:
م1. نظم و هدفمندی جهان پدیده ای طبیعی است.
م2. هر پدیده ای اعم از موجودات عینی و سنن، نظام ها و قوانین آنها معلول هستند.
م3. هر معلولی علت و پدید آورنده ای دارد. پس
م4. نظم جهان پدیدآورنده ای دارد.
م5. هر معلولی باید با علت خود سنخیت داشته باشد. پس
م6. نظم هدفمند عالم باید با علت خود سنخیت و تناسب داشته باشد.
م7. نظم هدفمند تنها با علت(ناظم) با شعور، مدبر و هدفدار سنخیت دارد.
پس
نظم جهان معلول ناظمی با شعور، مدبر و هدفدار است.(1)
ممکن است گفته شود چرا در مقدمه 5 مدعی لزوم سنخیت میان علت و معلول هستیم.
پاسخ این سوال نیز آن است که
این یک اصل فلسفی و از فروعات و مشخصات رابطه علیت است.
بدین معنا که هر چیزی نمیتواند علت هر چیزی باشد بلکه باید تناسبی بین آنها باشد.
گندم از گندم بروید جو زجو
همچنین ممکن است گفته شود اگر خداوند علت تمام موجودات است و میبینیم که بین موجودات مادی و مجردات سنخیتی نیست، بنابراین سوال در این است که چه سنخیتی بین این دو برقرار است
پاسخ این سوال نیز آن است که
بر اساس نظام فلسفی، خداوند متعال به جهت اینکه بسیط محض و ثابت است، مستقیما نمیتواند علت و ایجاد کننده موجودات دیگر باشد و تنها یک موجود را می افریند که هم سنخ با خودش است.
و بدین ترتیب سلسله موجودات به صورت طولی و عرض ایجاد میشوند.
اما سنخیت بین علت هستی بخش و معلول آن به این معنی است که کمال معلول را به صورت کاملتری دارد و اگر علتی در ذات خودش واجد نوعی از کمال وجودی نباشد هرگز نمیتواند آن را به معلولش اعطاء کند و به دیگر سخن هر معلولی از علتی صادر میشود که کمال آن را بصورت کاملتری داشته باشد .(2)
ـــــــــــــــ
1. حمیدرضا شاکرین، براهین اثبات وجود در نقدی بر شبهات جان هاسپرز،تهران، موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر ،1385، ص290-295
2. محمد تقی مصباح یزدی، آموزش فلسفه، تهران، نشر امیرکبیر، 1377ش، ج2،ص68