سوال: خانمی را می شناسم که مادر دو پسر است. چند سال پیش, یک کبوتر در ایوان خانه شان لانه کرده و دو تخم گذاشته بود و چند ماه بود که روی تخم ها می نشست. اما یک روز به علت شایعه آنفولانزای مرغی این خانم لانه کبوتر را برداشت و در گوشه حیاط گذاشت تا دیگر به ایوان نیاید. کبوتر تا چند روز در حیاط و ایوان به دنبال لانه می گشت اما آن را پیدا نکرد. مدت کمی بعد از این ماجرا, اتفاقاتی افتاد که همسر و دو پسر این خانم از او جدا شدند و ایشان تنها ماند و تا امروز از این مساله ناراحت است. دو سؤال داشتم:
۱) آیا این اتفاقات می توانند به هم مربوط باشند؟
۲) اگر مربوط هستند آیا اینجا راهی برای جبران و بخشش وجود دارد؟
پاسخ: در روایات به میهمانی از کبوتران در خانه توصیه شده است. امام صادق (علیه السلام) میفرمایند: ..... إِنَّهُ يُسْتَحَبُّ أَنْ يُمْسَكْنَ فِي الْبَيْتِ. همانا مستحب است در خانه (از کبوتران) نگهداری شود.(1) ایشان در ضمن روایت دیگری نیز می فرمایند:كَانَ فِي مَنْزِلِ رَسُولِ اللَّهِ زَوْجُ حَمَامٍ أَحْمَرُ. در خانه رسول خدا یک جفت کبوتر قرمز زندگی میکردند.(2)
حضرت به فائده نگهداری از کبوتر در منزل اشاره می کنند و میفرمایند: إِنَّ حَفِيفَ أَجْنِحَتِهَا تَطْرُدُ الشَّيَاطِينَ.به درستی که حرکت و صدای بال کبوتران شیاطین را دفع می کند.(3)
دین اسلام به عنوان کامل ترین ادیان، نظام حقوق و تکالیف را محدود به رابطه انسان با خدا و یا روابط میان انسانی نمی داند. بلکه در رابطه انسان با حیوانات و محیط زیست نیز توصیه ها و دستورالعمل هایی دارد. آیت الله جوادی آملی حفظه الله مجموعه ای از این روایات را در کتاب مفاتیح الحیوة جمع آوری نموده است. در برخی از این روایات حتی نفرین برخی از پرندگان ثابت شده است.
در حدیثی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آمده است: من فرّق بين والدة و ولدها فرّق اللَّه بينه و بين أحبّته يوم القيمة. کسی که میان مادر و فرزندی جدایی بیندازد، خداوند در میان او و عزیزانش در قیامت جدایی می اندازد.(4) البته تناسب حکم و موضوع و جرم و جزا نشان میدهد که منظور جدایی انداختن میان مادر و فرزند انسانی است نه حیوانی. بر این اساس تطبیق این روایت در مورد این خانم با چالش روبرو است و باید جدایی این خانم از فرزندانش را در علل دیگری جستجو کرد.
اما به هر حال آسیب زدن به کبوتران به عنوان یک کار زشت معرفی شده است و برای آن کفاره تعیین شده است. در روایتی میخوانیم:
وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ كَرَامَةَ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ قَالَ: كَانَ لِابْنِ ابْنَتِي حَمَامَاتٌ فَذَبَحْتُهُنَّ غَضَباً ثُمَّ خَرَجْتُ إِلَى مَكَّةَ فَدَخَلْتُ عَلَى أَبِي جَعْفَرٍ ع فَرَأَيْتُ عِنْدَهُ حَمَاماً كَثِيراً فَأَخْبَرْتُهُ وَ حَدَّثْتُهُ أَنِّي ذَبَحْتُهُنَّ فَقَالَ بِئْسَ مَا صَنَعْتَ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّهُ إِذَا كَانَ مِنْ أَهْلِ الْأَرْضِ عَبَثٌ بِصِبْيَانِنَا يُدْفَعُ عَنْهُمُ الضَّرَرُ بِانْتِفَاضِ الْحَمَامِ وَ إِنَّهُنَّ يُؤْذِنَّ بِالصَّلَاةِ فِي آخِرِ اللَّيْلِ فَتَصَدَّقْ عَنْ كُلِّ وَاحِدَةٍ مِنْهُنَّ دِينَاراً فَإِنَّكَ قَتَلْتَهُنَّ غَضَباً.
فردی به نام ابا حمزه، کبوتران نوه اش را از روی غضب سر می برد و گویا بعدها از این عمل خویش پشیمان شده و شرح این واقعه را در سفری که به مکه داشته برای امام باقر (علیه السلام) بیان می کند. امام به او می فرمایند: "اى ابا حمزه، کار زشتی انجام دادی، نمی دانى که چون اهل زمین بچه هاى ما را به بازى گیرند، با بال زدن کبوتر، زیان از آنها دفع می شود و ( نیز اینکه) کبوتران در پایان شب، (ما را) به نماز آگاهى دهند. از هر کدامشان یک دینار طلا صدقه بده زیرا از روی خشم آنها را کشتى.(5)
از این جهت که برخی محدثین و فقها صدقه یک دینار طلا در این روایت را از باب استحباب دانسته اند، مقدار صدقه بیان شده در روایت متعین نیست و در موارد مشابه میتوان به پرداخت مقداری صدقه اکتفا کرد. در مورد سوال هم چون تخم های کبوتر هنوز تبدیل به جوجه نشده بود پرداخت صدقه کفایت میکند.
پی نوشت:
- شیخ حر عاملی، محمد بن حسن(1104ق)، وسائل الشیعة، قم، موسسه آل البیت، ج11، ص520.
- همان.
- کلینی، محمد بن یعقوب(321ق)، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج6، ص548.
- نوری، حسین بن محمد تقی(1320ق)، متدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، موسسه آل البیت، ج13، ص375.
- شیخ حر عاملی، محمد بن حسن(1104ق)، وسائل الشیعة، قم، موسسه آل البیت، ج11، ص521.
- http://www.askdin.com/showthread.php?t=62151&p=976895&viewfull=1#post976895