سوال: وظیفه ما در برابر امر به معروف و نهی از منکر در این موارد چیست؟
- فردی که کار اشتباهی انجام میدهد و خودش هم میداند که اشتباه است.
- فردی که آب اسراف میکند و به کار خود افتخار میکند.
- یکی از اعضای فامیل که بدحجاب است و میدانیم در صورت نهی از منکر کدورت و ناراحتی به وجود می آید.
طرح یک شبهه: اگر در این موارد وظیفه ما نهی از منکر باشد و انجام ندهیم آیا عادلانه است که مانند افراد گناهکار دچار عذاب بشویم؟ مگر خداوند به همه عقل نداده و راه ثواب و خطا را نشان نداده است؟ پس اگر کسی از عقل خودش استفاده نکند و به گناه بیفتد خودش مقصر است؛ چرا دیگران تاوان آن را پس بدهند؟
پاسخ سوال اول: یکی از شرایط وجوب امر به معروف و نهی از منکر شناخت معروف و منکر است. اما این شناخت نسبت به آمر (انجام دهنده امربه معروف) شرط است نه مامور(کسی که مورد امر و نهی قرار میگیرد). شخص آمر به معروف و ناهي از منكر بايد معروف و منكر را بشناسد تا امر و نهي كند و اگر معروف و منكر را نشناسد چه بسا به جاي اين كه امر به معروف كند، عكس آن صورت گيرد. يعني دعوت به كار قبيح و زشت كند و بايد منكر را هم خوب بشناسد يعني بداند اين كار مورد نهي شارع و خداوند قرار گرفته است و به جاي نهي از منكر، نهي از واجب نكند. اما در مامور چنین شرطی وجود ندارد. یعنی در هر صورت امر به معروف او واجب است. اگر معروف و منکر را نشناسد، او را از باب ارشاد جاهل باید امر به معروف کرد و اگر معروف و منکر را بشناسد از باب تذکر و یادآوری واجب میشود.
پاسخ سوال دوم: برای اینکه نهی از منکر چنین فردی بر شما واجب شود لازم است نسبت به اسرافکاری او اطمینان حاصل کنید و منکر اسراف را کاملا بشناسید. گاهی اوقات ممکن است فردی به این جهت که مراتب بالاتری از بندگی را دارا است و اهل احتیاط و استحباب است اعمال بقیه افراد را منکر میپندارد در حالی که آن اعمال نهایتا ممکن است مکروه باشد.
اما اینکه به کار خودش افتخار میکند دو حالت ممکن است داشته باشد. یک وقت بدون توجه و اهمیت به حرمت اسراف این کار را انجام میدهد و به آن افتخار میکند و مصر به این گناه است و امر و نهی هیچ تاثیری جز بیشتر کردن لجبازی او ندارد. در این صورت وجوب نهی از منکر ساقط است چرا که یکی از شرایط آن احتمال تاثیر است. اما در حالت دوم اصلا این مقدار مصرف آب را اسراف نمیداند و به کار خودش افتخار میکند چون آن را مصداق پاکیزگی و تمیزی میداند. در این صورت اگر مطمئن هستید کار او اسراف است محترمانه به او تذکر دهید.
پاسخ سوال سوم: معمولا افراد بیشتر از اینکه از اصل امر به معروف ناراحت شوند از نحوه انجام آن آزرده میشوند. بنابراین اگر با لطافت های رفتاری و گفتاری همراه شود احتمال واکنش منفی و ناراحتی طرف مقابل به شدت کاهش پیدا میکند.
امر به معروف و نهی از منکر دارای سه مرحله قلبی، زبانی و عملی است. مرحله قلبی آن بر همه به صورت عینی واجب است و لازمه و نشانه مسلمانی است. چرا که هر مسلمانی به صورت طبیعی از بروز و شیوع گناه متاثر میشود و آن را قلبا تاییدنمیکند. شما قطعا نسبت به بدحجابی افراد خانواده این انزجار و انکار قلبی رادارید. مرحله دوم که امر به معروف زبانی است کفایی است.(1) یعنی اگر افرادی به این وظیفه در قبال گناهکار قیام کردند از بقیه ساقط میشود. مگر اینکه فرد گناهکارهمچنان به گناه خود ادامه دهد و انسان احساس کند در صورت امر به معروف جمعی و توسط افراد بیشتر احتمال تاثیر وجود دارد. گاهی نیز نحوه بیان و تذکر در میزان تاثیرگزاری موثر است. مثلا به جای اینکه از طرف خودمان تذکر دهیم با زبان دین صحبت کنیم و آثار و عواقب بدحجابی را بیان کنیم به اين منظور بايد به صورت مستقيم و يا غير مستقيم آگاهي فرد مورد نظر را درباره فوائدحجاب و عواقب بدحجابي بالا برد. حجاب گوش دادن به دستور دين جاويد اسلام است و فردبا حجاب از سلامت‌رواني و سلامت‌روحي بالائي برخوردار است، نسبت به بي حجابها و بد حجابها ايمن‌تر است و خيلي كمتر مشكلات و مزاحمتهاي خياباني گريبانگر آنها ميشوند، گويا لااباليترين افراد نيز به سختي مايل اند حريم اين افراد را بشكنند. افراد با حجاب در زندگي زناشويي خود موفق هستند و شوهرانشان با آنها تفاهم خوبي دارند. روي اين موضع تأكيد كنيد كه ما در عقايد خويش براي وحي جايگاهي ويژه قائل هستيم آنچه را كه از طريق قرآن و اهل بيت _ عليهم السلام _ به ما رسيده بايد با كمال ميل بپذيريم. زيرا مي دانيم كه خداوند جز به مصلحت بندگان خويش فرمان نمي راند. خداوند در آیه 31 سوره نور(2) و آیه 59 سوره احزاب(3) حجاب را واجب کرده است.
اما مرحله سوم که در صورت بی نتیجه ماندن مراحل قبلی واجب میشود، مرحله عملی است. به این معنا که امکان گناه و امکانات آن با دخالت عملی از گناهکار گرفته شود. مثل اینکه شوهر خانم بدحجاب اجازه بیرون رفتن همسرش از خانه را ندهد و یا لباس های بدن نما و .... نخرد. یا اینکه حکومت اسلامی با مظاهر بدحجابی برخورد قانونی انجام دهد.
اما معنای لطیف تری از امر به معروف عملی در کلام (امام صادق علیه السلام) آمده است که میفرمایند: كُونُوا دُعَاةً لِلنَّاسِ بِغَيْرِ أَلْسِنَتِكُم. با رفتارتان دیگران را به خوبی دعوت کنید.(4)
در راستای عمل به این فرموده و برای تاثیرگزاری حداکثری راهکارها و توصیه هایی تقدیم میشود:
لازمه تاثیرگزاری مثبت بر روی دیگران داشتن حسن نیت و رابطه حسنه با آنها است. مخاطب شما باید مطمئن باشد هدف شما دلسوزی برای اوست؛ نه خودبرتر بینی، تحقیر و توهین، تصفیه حساب های شخصی و .....
فضیلت حجاب را عملا در ظاهر و رفتار خود به نمایش گذارید.
برخی از افراد بدحجاب آن را به بهانه و یا به خاطر زیباتر به نظر رسیدن، فعالیت اجتماعی داشتن، روابط بهتر و موثر تر برقرار کردن و .... انتخاب میکنند. شما در عمل ثابت کنید در عین تقید به حجاب می توان پوششی آراسته و زیبا داشت. در اجتماع حضور داشت. شخصیت اجتماعی و خانوادگی محبوب پیدا کرد و .....
به عنوان هدیه و سوغات برای آنها برخی ملزومات حجاب مثل چادر و ... را انتخاب کنید.
خرید و هدیه کتاب هایی در این زمینه مثل: حجاب شناسي نوشته حسين مهدي زاده، داستان هایی از عاقبت بی حجابی نوشته فهیمه منصوری، بهشت جوانان نوشته اسد الله محمدی نیا، مسئلة حجاب از استاد مطهری، حجاب زينت برتر تأليف عطيه صادق كوهستانی، حجاب از ديدگاه قرآن و سنت خانم فتحيه فتاحي زاده.
پاسخ به شبهه: در روایتی (امام باقر علیه السلام) مى‌فرمایند: أَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى شُعَيْبٍ النَّبِيِّ ص أَنِّي مُعَذِّبٌ مِنْ قَوْمِكَ مِائَةَ أَلْفٍ أَرْبَعِينَ أَلْفاً مِنْ شِرَارِهِمْ وَ سِتِّينَ أَلْفاً مِنْ خِيَارِهِمْ فَقَالَ ع يَا رَبِّ هَؤُلَاءِ الْأَشْرَارُ فَمَا بَالُ الْأَخْيَارِ فَأَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِ دَاهَنُوا أَهْلَ الْمَعَاصِي وَ لَمْ يَغْضَبُوا لِغَضَبِي. خدا به حضرت شعیب وحی کرد که من صد هزار از قوم تو را هلاک خواهم کرد: چهل هزار نفر از آنها اهل معصیت و گناه و شصت هزار هم از خوبان هستند. حضرت شعیب تعجب کرد و گفت: پروردگارا ! اشرار مستحق عذاب هستند، ولی چرا اخیار و خوبان عذاب مى‌شوند؟ خداوند فرمود: زیرا آنان با گناهکاران مداهنه و سازش کردند (امر به معروف و نهی از منکر نکردند ) و درموردی که من غضب کردم آنها غضب نکردند.(5)
اما چرا همه آنها در عذاب شریک میشوند؟!
خداوند متعال میفرماید: مَنْ يَشْفَعْ شَفاعَةً حَسَنَةً يَكُنْ لَهُ نَصيبٌ مِنْها وَ مَنْ يَشْفَعْ شَفاعَةً سَيِّئَةً يَكُنْ لَهُ كِفْلٌ مِنْها. هر کس واسطه کار خیری شود بخشی از ثواب آن کار نصیبش میشود و هر کس واسطه کار شری شود بخشی از وبال آن کار بر عهده اش قرار میگیرد.(6)
وقتی به شرایط امر به معروف و نهی از منکر نگاه میکنیم در می یابیم کسی که موقعیت و شرایط امر به معروف و نهی از منکر برایش فراهم شود و آن را انجام ندهد در گناهی که انجام میشود شریک است و به نوعی در انجام آن دخیل بوده. چرا که میتوانست جلوی آن را بگیرد و یا حداقل وظیفه خود را انجام دهد اما نداد. هم احساس خطر نمیکرد و هم احتمال تاثیر میداد. ایا وقتی انجام ندهد و گناهی مرتکب شود او مقصر نیست؟!
بله اگر شرایط امر به معروف مهیا نشد و یا امر به معروف انجام داد و موثر واقع نشد تبعات دنیوی و اخروی متوجه او نخواهد بود. خداوند در این باره میفرماید: علیکم انفسکم لا یضرکم من ضل اذا اهتدیتم. اى كسانى كه ايمان آورده ايد! مراقب خود باشيد! اگر شما هدايت يافته ايد، گمراهى كسانى كه گمراه شده اند، به شما زيانى نمی رساند.(7)
پی نوشت ها:
(1) نجفی، محمد حسن(1266ق)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ج ۲۱ ، ص 359.
(2) وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ يَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا يُبْدينَ زينَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى جُيُوبِهِنَّ وَ لا يُبْدينَ زينَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبائِهِنَّ أَوْ آباءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنائِهِنَّ أَوْ أَبْناءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَني إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَني أَخَواتِهِن.... و به آنان با ايمان بگو چشمهاى خود را (از نگاه هوسآلود) فروگيرند، و دامان خويش را حفظ كنند و زينت خود را- جز آن مقدار كه نمايان است- آشكار ننمايند و (اطراف) روسرىهاى خود را بر سينه خود افكنند (تا گردن و سينه با آن پوشانده شود)، و زينت خود را آشكار نسازند مگر براى شوهرانشان، يا پدرانشان، يا پدر شوهرانشان، يا پسرانشان، يا پسران همسرانشان، يا برادرانشان، يا پسران برادرانشان، يا پسران خواهرانشان..... .
(3) يا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْواجِكَ وَ بَناتِكَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنينَ يُدْنينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلاَبِيبِهِن. اى پيامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: «جلبابها [روسرىهاى بلند] خود را بر خويش فروافكنند!
(4) کلینی، محمد بن یعقوب(329ق)، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ج2، ص78، ح14.
(5) همان، ج ۵، ص56، حدیث۱.
(6) نساء، 85
(7) مائده، 105
http://www.askdin.com/showthread.php?t=62032&p=974507&viewfull=1#post974507