پرسش: در مباحث اثبات وجود خدا به این مساله بر میخوریم که تسلسل در کل جهان هستی محال است اما در خداوند محال نیست !
یعنی خداوند میتواند بدون آغاز و پایان باشد اما جهان هستی نمیتواند .
پاسخ:
بطلان تسلسل به واسطه ادله عقلی و برهان های فلسفی است و همانطور که میدانید برهان عقلی و فلسفی، استثنا بردار نیست.
بنابراین در هر فرضی که شرایط تسلسل وجود داشته باشد، تحقق آن فرض، محال است.
اما در سوالی که مطرح شد، دو اشکال وجود دارد:
اشکال اول:تسلسل محال، در مورد خداوند راه ندارد. توضیح اینکه:
تسلسلی که از نظر فلسفی محال است، دو شرط دارد:
شرط اول: اجزای آن سلسله با یکدیگر رابطه علیت داشته باشند. یعنی هر یک علت فرد بعدی سلسله باشد و همینطور هم از جانب علت و هم از جانب معلول ادامه دارد. یعنی از جانب ابتدا، نمیتوان به علتی رسید که خودش معلول نباشد. از جانب انتها نیز نمیتوان به معلولی رسید که خودش دیگر علت فرد بعدی نباشد. البته تسلسل از جانب علیت مهمتر از جانب معلول است.
شرط دوم: افراد این سلسله از نظر زمانی با یکدیگر هم زمان باشد و در یک زمان به صورت بالفعل در کنار هم موجود باشند.(1)
بنابراین برای اینکه تسلسل محال روی بدهد، لازم است که افراد سلسله در عین اینکه با هم رابطه علیت دارند، همگی در یک زمان با هم حضور داشته باشند.
اما در مثالی که شما زدید، این دو شرط محقق نیست. زیرا
خداوند علتی ندارد تا بخواهد با آن علت و معلولهای خودش زنجیره ای علّی معلولی را تشکیل بدهند و در یک زمان محقق باشند.
بنابراین تسلسل در زنجیره علّی معلولی روی نداده است. چرا که این زنجیره از جانب علت، به علتی ختم شده است که خودش دیگر معلول نیست. پس وجود خداوند، از بین برنده تسلسل است نه ایجاد کننده آن.
اشکال دوم: تسلسل در جهان هستی، ربطی به ازلی و ابدی بودن عالم ندارد.
به عبارت دیگر، تسلسل محال به معنای ابتدا و انتهای زمانی نداشتن نیست، بلکه به معنای ختم نشدن زنجیره از جانب ابتدا به یک عله العلل است.
توضیح اینکه:
اجزای عالم طبیعت، در یک زمان حضور ندارند بلکه از نظر زمانی با یکدیگر جدائی دارند. یعنی اگر پدر علت فرزند و پدربزرگ علت پدر و ... است، اینها در یک زمان علیت ندارند. یکی به دنبای دیگری ایجاد میشود. من 30 سال پیش به دنیا آمدم و پدربزرگم 90 سال پیش میبینید. زمانی که پدرم علت ایجاد من شد، پدر پدر بزرگم اصلا در قید حیات نبود.
پس علیت اینها و خود اینها در یک زمان جمع نیستند. دلیلش نیز آن است که موجودات این عالم طبیعت، در طول زمان به وجود می آیند. هر موجودی که به دنیا می آید یک سری از موجودات از بین میروند. پس علتها در یک زمان جمع نیستند. این یعنی اجزای سلسله علیت(یعنی علتهای طبیعی) در یک زمان موجود نیستند. بنابراین ابدی و ازلی بودن ربطی به تسلسل و ملازمه ای با آن ندارد.
پس ازلی و ابدی بودن نه در مورد خداوند محال است و نه در مورد غیر او و در هیچ کدام ربطی به تسلسل ندارد.
موفق باشید.
ــــــــــ
1. محمد حسین طباطبایی، نهایه الحکمه، مرحله8، فصل 5، ص220(قم، نشر اسلامی، چاپ16، 1422ق)
http://www.askdin.com/showthread.php?t=60131&p=975253&viewfull=1#post975253