پرسش: نظر به اینکه مرکز خود آگاهی انسان در مغز می باشد و مغز عضو مادی و روح بعد غیر مادی انسان می باشد:
چگونه روح غیر مادی میتواند با مغز مادی انسان ارتباط برقرار می کند؟
پاسخ:باسلام و عرض ادب
سوالی که مطرح شد از جمله مباحث مهم در نفس شناسی فلسفی است که از دیرباز تاکنون محل مناقشات فلسفی بوده است.
هر یک از مکاتب فلسفی و گاه هرچند فیلسوف بر اساس مبانی نظری خود، دیدگاهی در این مورد دارند.
در اینجا سعی میکنیم بر اساس مباحث نفس شناسی فلسفی به پاسخ این پرسش بپردازیم.
در ارتباط نفس با بدن، چند چیز وجود دارد:
نفس به عنوان دستور دهنده
روح بخاری به عنوان رابط بین نفس و بدن
اجزای خاصی از بدن مانند قلب
بدن به عنوان انجام دهنده دستوراتی که نفس از طریق روح بخاری به بدن میدهد.
توضیح اینکه
روح بخاری عبارت است از جسمی گازی شکل با ترکیبی پیچیده و مزاجی ویژه که مستعد حدوث نفس و محل تصرفات بی واسطه‌ی آن است. روح بخاری در قلب ایجاد میشود و با تکونش نفس مناسب آن پدید می‌آید و به آن تعلق می‌گیرد. (1) از این روح، به لحاظ سرچشمه و محرابش، با سه نام یاد میشود: روح نفسانی، روح طبیعی و روح حیوانی. روح نفسانی، سرچشمه‌اش مغز، مجرایش اعصاب، و کارش احساس و تحریک اعضاست. روح طبیعی، سرچشمه‌اش کبد، مجرایش روده‌ها و کارش تغذیه و رشد و نمو است. روح حیوانی سرچشمه‌اش قلب، مجرایش رگ‌ها و شرایین و کارش گرداندن خون است، که زمینه را ایجاد می‌کند تا احساس و تحریک توسط روح نفسانی و تغذیه و رشد و نمو توسط کبد انجام شوند. (2)
به واسطه لطیف بودن این روح، اين روح جانشين نفس در بدن طبيعي است و به تعبيري ديگر «خليفه ي نفس» در بدن طبيعي است. اعتدال روح بخاري به وسيله ي نفس حفظ مي شود و روح بخاري به واسطه ي هوا تغذيه مي کند.
اين روح بخاري که در رتبه بندي مقولات جزء جواهر است، حامل قوه ي حس و حرکت نفساني مي باشد. اين قوا دائما از جانب نفس به او افاضه مي گردد.
به همين جهت است که گاهی افعالی که منتسب به نفس است، به واسطه ي روح بخاري در بدن اعمال مي شود. به همين دليل که افعال نفس به واسطه ي او در بدن جاري مي شود، گاهي بر اين روح بخاري نام نفس نيز مي نهند. البته بايد دانست که روح بخاري صرفا عمل واسطه گري ميان نفس و بدن را انجام مي دهد و هيچ گونه جنبه ی صدوري ندارد. اين روح هر کاري که انجام مي دهد فقط به واسطه ي نفس است.
بنابراين، بايد
اولاً بين روح و نفس فرق گذاشت و
ثانيا جنبه ي صدوري افعال را به نفس نسبت داد (نه به روح بخاري).
به همين دليل ابن سينا گاهي در کتب فارسي خود اين عبارت را در مورد نفس و روح مي آورد که: «روح بخاري را جان گويند و نفس ناقطه را روان.» (3)
این روح بخاری اولین رابط نفس است؛ زیرا که نفس اگر چه بنابر نظر ملاصدرا و تابعین وی جسمانیة الحدوث است لکن در عین حال تعلق روح مجرد به جسم کثیف بی واسطه جسم لطیف معقول و ممکن نیست. زیرا هیچ گونه سنخیتی میان دو امری که از لحاظ ماهیت کاملا متقابل‌اند وجود ندارد و طبعا برای اینکه رابطه این دو (یعنی نفس و بدن) برقرار باشد ناچارا باید امری که در منتها مرتبه جسمانیات است وجود داشته باشد تا بتواند با امر مجرد ارتباط برقرار کند. به همین دلیل است که هر چه اعتدال روح بخاری بیشتر و بهتر باشد آثار نفس قویتر و نورانی تر است.(4)
بالعکس هرچه اعتدال روح بخاری کمتر باشد آثار نفس در بدن ضعیف تر است. زیرا این اعتدال مزاج باعث میشود تا روح از جسمانیات فاصله بیشتری گرفته و محدودیت‌های مادی دامن گیر آن نباشد و همین امر باعث میشود رابطه به نحو بهتری برقرار شود و طبعا وقتی نوع رابطه بین جسم و نفس قوی تر بود اثر گذاری نفس در بدن بیشتر و بهتر میشود و افعال نفس به نحو قوی تری در بدن محقق میشود.
بنابراین
اولا: ارتباط نفس با بدن از طریق مغز نیست، بلکه از طریق روح بخاری است.
ثانیا: روح بخاری، جوهری است بین جسمانیت و روحانیت که از آن با جسم لطیف یاد میشود.
موفق باشید.
ــــــــ
1. ر.ک: ابن سینا، الشفا، النفس، تصحیح و تعلیق حسن حسن زاده ی آملی، ص 232-233.
2. ر.ک: همان، ص 232-234؛ حسن حسن زاده ی آملی، التعلیق علی شرح المنظومة، للمحق السبزواری، ج5، ص 223.
3. ملاصدرا، الحکمه المتعالیه، ج 8، ص 251
4. شرح المنظومة، سبزواری، هادی، ج۵، ص۱۰۳، قم، نشر ناب، ۱۴۲۲
http://www.askdin.com/showthread.php?t=60663&p=973094&viewfull=1#post973094