پرسش
طبق آیات 19 الی 22 اعراف، خداوند خوردن از آن درخت را ظلم برشمرده و آدم و حوا را از تبعیت از شیطان نهی کرده است و او را دشمن ایشان معرفی کرده است، اما با این حال فریب شیطان را خورده و از آن درخت خوردند. این چطور با عصمت ایشان قابل جمع است؟
پاسخ
برای پاسخ به این سوال توجه به چند نکته لازم است:
نکته اول:
اگر در متون دینی سخنی بود که به ظاهر خلاف برهان عقلی باشد روشن می شود که مراد آن آیه یا روایت چیز دیگریست! مثلا قرآن از «یدالله» و «وجه الله» سخن میگوید اما از آنجا که برهان عقلی جسمانیت را از خداوند نفی می کند از این قرینه می فهمیم که منظور از ید، و وجه چیز دیگری غیر از دست و صورت است.
در بحث عصمت انبیا و ائمه نیز مطلب چنین است، یعنی برهان عقلی که مبتنی بر حکمت خداوند است بر عصمت ایشان دلالت می کند تا اعتماد به ایشان محقق شود، در غیر این صورت هدف خداوند از ارسال ایشان محقق نخواهد شد و نقض غرض پیش می آید.(1)
اگر قرار باشد آدم این گونه فریب بخورد خب او چه هدایت کننده ای می شود؟! ارسال این نبی با نفرستادنش چه فرقی میکند؟!
نکته دوم:
تعابیری چون «ظلم» و «ذنب» و «عصیان» لزوما به معنای گناه نیستند تا گفته شود هر کجا این تعابیر به کار رفت حتما گناهی صورت گرفته است، بلکه مثلا «ذنب» به معنای دنباله و پیامد است(2) یا «ظلم» به معنای چیزی را در غیر موضع آن قرار دادن است(3) و عصیان هم اگرچه به معنای رویگردانی از پیروی است(4) اما این مخالفت اعم از عدم اطاعت از اوامر و نواهی مولوی و یا ارشادی است که عصیان از اوامر و نواهی مولوی است که گناه است، نه اوامر و نواهی ارشادی(5) که تفصیل مطلب در ادامه خواهد آمد.
نکته سوم:
وسوسه شیطان نسبت به حضرت آدم(ع) هم وسوسه ای مانند وسوسه شیطان در حق دیگران نبوده است، چرا که قرآن کریم در خصوص وسوسه شیطان در مورد دیگران تعبیر «فی» را به کار می برد: «يُوَسْوِسُ في صُدُورِ النَّاسِ»(6) که نشان از قدرت نفوذ و تسلط است که البته در صورتی که انسان از جانب خودش سستی نشان دهد محقق خواهد شد، اما در خصوص حضرت آدم تعبیر «لهما»، یا «الیه» را به کار می برد:
«فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّيْطان»(7) و «فَوَسْوَسَ إِلَيْهِ الشَّيْطان»(8) بنابراین نباید تعبیر وسوسه ما را دچار اشتباه کند و گمان کنیم که شیطان قدرت فریب انبیاء را داشته و بر آنها تسلط یافته است،بلکه منظور از وسوسه ارتباط و نزدیک شدن است.(9)
نکته چهارم:
پیش از هبوط آدم هنوز شریعتی ابلاغ نشده بود و امر مولوی و فرمان تشریعی الهی در کار نبوده است، بلکه امر خداوند امری ارشادی بوده، و آثار آن هم نتیجه تکوینی خوردن از آن درخت بوده است، نه مجازات خداوند(10) همانطور که قرآن کریم در موضع دیگری می فرماید:
«فَقُلْنا يا آدَمُ إِنَّ هذا عَدُوٌّ لَكَ وَ لِزَوْجِكَ فَلا يُخْرِجَنَّكُما مِنَ الْجَنَّة فَتَشْقى»؛ پس گفتيم: «اى آدم! اين (ابليس) دشمن تو و (دشمن) همسر توست! مبادا شما را از بهشت بيرون كند كه به زحمت و رنج خواهى افتاد.(11)
در این آیه شریفه اخراج از بهشت به شیطان نسبت داده شده است، یعنی این خروج از بهشت و به سختی افتادن نتیجه تکوینی آن عمل بوده، نه جریمه و مجازات خداوند(12)
وقتى امر مولوى معنا نداشت اطاعت هم مصداق نخواهد داشت، و وقتى اطاعت و معصيتى نبود مدح و ذم، ثواب و عقاب، وعد و وعيد و انذار و بشارتى هم نخواهد بود.(13)
بنابراین خداوند به عنوان صاحب شریعت آدم را به چیزی امر و نهی نکرد تا مخالفت با آن شرعا حرام باشد، بلکه خوردن آن درخت و نتیجه آن را برای آدم بیان نمود، و فرمود از آن نخور که به دنیا هبوط کرده و دچار سختی هایی خواهی شد.
________________________________
1. سبحانی جعفر، الالهیات، المركز العالمي للدراسات الإسلامية، چاپ سوم، 1412ق، قم، ج3، ص167.
2. مفردات، راغب اصفهانی، دار القلم، چاپ اول، 1412ق، بیروت، ج1، ص331.
3. همان، ج1، ص537.
4. همان، ج1، ص570.
5. سبحانی، جعفر، عصمة الانبیاء، مؤسسه امام صادق(ع)، قم، ص103.
6. ناس:5/114.
7. اعراف:20/7.
8. طه:120/20.
9. عصمة الانبیاء، ص102.
10. طباطبایی، محمد حسین، ترجمه المیزان، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ پنجم، 1374ش، قم، ج8، ص39؛ عصمة الانبیاء، ص100.
11. طه:117/20.
12. عصمة الانبیاء، ص96.
13. ترجمه المیزان، ج1، ص209.
http://www.askdin.com/showthread.php?t=24729&p=936388&viewfull=1#post936388